paclitaxel

Samenstelling

Advies

Zie voor de adviezen van de commissie BOM oncologische middelen op nvmo.org, onder paclitaxel.

Zie voor de behandeling van borstkanker, epitheliaal ovariumcarcinoom, pancreascarcinoom, en niet-kleincellig longcarcinoom de geldende behandelrichtlijnen op richtlijnendatabase.nl.

Indicaties

Alle genoemde indicaties zijn bij volwassenen.

Abraxane

• Gemetastaseerd mammacarcinoom als monotherapie na het falen van óf niet in aanmerking komen voor standaard antracyclinebevattende therapie.
• Gemetastaseerd adenocarcinoom van de pancreas als eerstelijnsbehandeling in combinatie met gemcitabine.
• Niet-kleincellig longcarcinoom (NSCLC) als eerstelijnsbehandeling in combinatie met carboplatine, indien potentieel curatieve chirurgie en/of radiotherapie niet in aanmerking komen.

Generiek paclitaxel

• Mammacarcinoom:
  • klierpositief mammacarcinoom als adjuvante behandeling aansluitend op behandeling met antracycline en cyclofosfamide (AC); de adjuvante behandeling wordt beschouwd als alternatief voor verlengde AC-therapie;
  • lokaal gevorderd of gemetastaseerd mammacarcinoom als initiële behandeling: óf in combinatie met een antracycline wanneer antracyclinetherapie geschikt is, óf in combinatie met trastuzumab na vaststellen van overexpressie van HER2 op 3+ niveau en waarbij een antracycline niet geschikt is;
  • gemetastaseerd mammacarcinoom als monotherapie na het falen van óf niet in aanmerking komen voor standaard antracyclinebevattende therapie.

• Ovariumcarcinoom:
  • gevorderd ovariumcarcinoom of met een resttumor (> 1 cm) na initiële laparotomie, als eerstelijnsbehandeling in combinatie met cisplatine;
  • gemetastaseerd ovariumcarcinoom als tweedelijnsbehandeling na falen van standaard platinabevattende therapie.

• Niet-kleincellig longcarcinoom:
  • gevorderd niet-kleincellig longcarcinoom (NSCLC) in combinatie met cisplatine, indien potentieel curatieve chirurgie en/of radiotherapie niet in aanmerking komen.

• Aan aids gerelateerd Kaposi-sarcoom:
  • aan aids gerelateerd Kaposi-sarcoom (KS) in een gevorderd stadium indien een eerdere behandeling met een liposomaal antracycline heeft gefaald.

Doseringen

Let op! Abraxane is een albuminegebonden nanopartikelformulering van paclitaxel en is daarom niet zonder meer uitwisselbaar met andere formuleringen van paclitaxel.

Vóór toediening van generiek paclitaxel premedicatie geven van corticosteroïden, antihistaminica en H₂-antagonisten.

Ouderen: de fabrikant van Abraxane geeft aan dat bij ouderen geen dosisaanpassing nodig is.

Verminderde nierfunctie: Abraxane: bij een lichte en matige nierinsufficïentie (creatinineklaring ≥ 30 ml/min) is een dosisaanpassing niet nodig. Voor een ernstige nierinsufficiëntie (creatinineklaring < 30 ml/min) kan geen dosisaanbeveling worden gedaan in verband met onvoldoende gegevens. Generiek paclitaxel er kan geen dosisaanbeveling worden gedaan in verband met onvoldoende gegevens.

Verminderde leverfunctie: Abraxane: bij een lichte leverinsufficiëntie (totaal bilirubine > 1 tot ≤ 1,5 × ULN en ASAT ≤ 10 × ULN) is geen dosisaanpassing nodig. Bij matige tot ernstige leverinsufficiëntie (totaal bilirubine > 1,5 tot ≤ 5 × ULN en ASAT ≤ 10 × ULN): bij de indicaties gemetastaseerd mammacarcinoom en NSCLC de dosis verlagen met 20%; verhoog de dosis tot normale waarde indien de lagere dosis gedurende ten minste 2 cycli goed is verdragen. Bij de indicatie adenocarcinoom van de pancreas kan bij matige tot ernstige leverinsufficiëntie geen dosisadvies worden gegeven in verband met onvoldoende gegevens. Ook bij een leverinsufficiëntie met totaal bilirubine > 5 × ULN of ASAT > 10 × ULN kan geen dosisadvies worden gegeven in verband met onvoldoende gegevens. Generiek paclitaxel: er kan geen dosisadvies worden gegeven in verband met onvoldoende gegevens. Niet gebruiken bij een ernstige leverfunctiestoornis.

Ernstige bijwerkingen: zie voor dosisaanpassingen en richtlijnen voor onderbreking of staken van de behandeling bij (ernstige) bijwerkingen (neutropenie (incl. febriele), trombocytopenie, perifere neuropathie, mucositis en bij Abraxane tevens diarree, huidtoxiciteit en andere niet-hematologische toxiciteiten) de officiële productinformatie CBG/EMA (rubrieken 4.2 en 4.4). Ook is er toxiciteit mogelijk door het gebruik van carboplatine, cisplatine, doxorubicine, gemcitabine en trastuzumab. Zie voor meer informatie de geneesmiddelteksten van deze middelen.

Toediening: Abraxane: de suspensie i.v. toedienen via een infusieset met een 15 microm-filter. Na het infuus de lijn doorspoelen met steriel 0,9% NaCl-oplossing. Generiek paclitaxel: het concentraat eerst verdunnen tot een uiteindelijke concentratie van 0,3–1,2 mg/ml. Gebruik PVC-vrije flessen of zakken en polyethyleen-gecoate toedieningssets. Filters met korte in- en uitlaatstukjes van PVC kunnen wel worden gebruikt. Generiek paclitaxel toedienen via een in-lijnfilter met microporeus membraan ≤ 0,22 microm.

Bijwerkingen

De frequentie van optreden van bijwerkingen kan verschillen tussen de albuminegebonden formulering en de conventionele formulering.

Monotherapie

Zeer vaak (> 10%): hypotensie. Bloeding. Neurotoxiciteit m.n. perifere neuropathie (die langer dan 6 maanden na staken van de therapie kan aanhouden), paresthesieën. Infecties, vnl. urineweginfecties en bovensteluchtweginfecties (soms fataal). Asthenie, vermoeidheid, koorts. Artralgie of myalgie. Anorexia. Stomatitis, misselijkheid, braken, diarree, mucositis, buikpijn. Alopecia. Milde overgevoeligheidsreacties, vnl. opvliegers en huiduitslag. Beenmergdepressie, neutropenie (niet geassocieerd met febriele episoden), leukopenie, trombocytopenie, anemie.

Vaak (1-10%): brady- of tachycardie. Overmatig blozen, lymfoedeem. Rinitis, bloedneus, keelpijn. Febriele neutropenie, griepachtige verschijnselen. Depressie, nervositeit, slapeloosheid. Hoofdpijn, ataxie, duizeligheid, slaperigheid, smaakstoornis. Mondulcera, droge mond, dyspepsie, melaena. Botpijn, beenkramp. Dysurie. Milde nagel- en huidveranderingen, droge huid. Milde reacties op de injectieplaats zoals lokaal oedeem, roodheid, verkleuring, verharding (extravasatie kan resulteren in cellulitis, necrose, fibrose). Oedeem (incl. perifeer en gezichtsoedeem). Malaise, pijn op de borst, koude rillingen. Ernstige verhogingen van transaminasen en alkalische fosfatase.

Soms (0,1-1%): ernstige overgevoeligheidsreacties. Hypertensie, trombose, tromboflebitis. Cardiomyopathie, asymptomatische ventriculaire tachycardie, tachycardie met bigeminie, AV-blok, myocardinfarct. Ernstige infecties, septische shock. Onrust. Dysfagie, glossodynie. Spierspasmen, spierzwakte. Dysurie, pollakisurie, polyurie, hematurie. Gewichtsverandering. Hypo- of hyperfosfatemie, hypocalciëmie, hyponatriëmie, hypokaliëmie, hypoalbuminemie, hyperglykemie. Ernstige verhogingen van bilirubine.

Zelden (0,01-0,1%): hartfalen. Dyspneu, pleurale effusie, interstitiële pneumonitis, longfibrose, pulmonale embolie. Acute pancreatitis, intestinale obstructie/perforatie, ischemische colitis. Cystoïd macula-oedeem. Motorische neuropathie. Huiduitslag, jeuk, erytheem. Radiatie-recallfenomeen, bestralingspneumonitis. (Neutropene) koorts, dehydratie. Stijging creatinine.

Zeer zelden (< 0,01%): atriumfibrilleren, supraventriculaire tachycardie. Shock, pulmonale hypertensie. Verwardheid. Autonome neuropathie (resulterend in paralytische ileus en orthostatische hypotensie), grand-mal-aanvallen, convulsie, acute encefalopathie. Oogzenuwafwijkingen en/of visusstoornissen. Ototoxiciteit, gehoorverlies, oorsuizen, vertigo. Oesofagitis, mesenteriaal trombose, obstipatie, neutropene of pseudomembraneuze colitis. Ascites, levernecrose, hepatische encefalopathie. Stevens-Johnsonsyndroom, epidermale necrolyse, erythema multiforme, exfoliatieve dermatitis, onycholysis, folliculitis. Acute myeloïde ≠leukemie, myelodysplastisch syndroom.

Verder zijn gemeld: tumorlysissyndroom. Gedissemineerde intravasculaire coagulatie, flebitis. Hersenzenuwverlamming, stembandverlamming. Fotopsie, glasvochttroebeling. Sclerodermie, hand-voetsyndroom. Systemische lupus erythematodes.

Combinatietherapie (generiek paclitaxel)

Bij de combinatie met cisplatine is er meer kans op nierfalen dan bij monotherapie met cisplatine.

In combinatie met trastuzumab: de incidentie van ernstige bijwerkingen is vergelijkbaar. Wel is er een toegenomen incidentie en ernst van cardiale disfunctie (NYHA-klasse I/II: 10 vs. 0%; NYHA-klasse III/IV: 2 vs. 1%) na voorafgaande behandeling met een antracycline, zelden fataal.

De volgende bijwerkingen zijn in combinatie met trastuzumab vaker gemeld:

Zeer vaak (> 10%): infectie (bij 46%, waaronder herpes simplex), rillingen (42%), koorts (47%), hoest (42%), bloedneus, diarree (45%), huiduitslag (39%), artralgie (37%), slapeloosheid, tachycardie, hypertonie van skeletspieren.

Vaak (1-10%): hartfalen, reacties op de injectieplaats.

Bij de behandeling van aan aids gerelateerd KS zijn de incidentie en ernst van de bijwerkingen in het algemeen gelijk aan die bij de behandeling van andere solide tumoren, uitgezonderd de hematologische en hepatische bijwerkingen: anemie (bij ca. 61%, waarbij in klinisch onderzoek bij 21% transfusie van bloedcellen was vereist), trombocytopenie (bij ca. 50%, waarbij 9% ernstig), neutropenie (bij ca. 39%, waarbij 22% graad 4 gedurende 7 dagen), neutropene koorts (bij ca. 14%), bij ca. 3% septische episoden met fatale afloop. Verhoging bilirubine (bij ca. 28%), alkalische fosfatase (bij ca. 43%) en ASAT (bij ca. 44%).

Combinatietherapie met gemcitabine bij pancreascarcinoom (Abraxane®): de vaakst voorkomende en belangrijkste bijwerkingen zijn: anemie (97%), neutropenie (73%), trombocytopenie (74%), perifere neuropathie, sepsis, pneumonitis.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Interacties

Paclitaxel vóór cisplatine toedienen, omdat bij toedienen van paclitaxel ná cisplatine, een meer uitgesproken beenmergdepressie optreedt en de klaring van paclitaxel met 20% afneemt.

Paclitaxel 24 uur na doxorubicine toedienen, omdat de eliminatie van doxorubicine en zijn actieve metabolieten verlaagd kan zijn bij gelijktijdige toediening.

Bij gelijktijdige radiotherapie en/of behandeling met gemcitabine kan pneumonitis optreden.

Wegens mogelijke interactie is voorzichtigheid geboden bij gelijktijdige toediening van substraten of (sterke) remmers van CYP3A4 en CYP2C8 zoals imidazool-antimycotica, erytromycine, sommige HIV-proteaseremmers, fluoxetine, gemfibrozil en clopidogrel. Combinatie met induceerders van CYP3A4 en CYP2C8 (zoals carbamazepine, fenytoïne, rifampicine, efavirenz en nevirapine) wordt afgeraden in verband met een (mogelijk) verminderde werkzaamheid van paclitaxel.

Vermijd vaccinatie met een levend vaccin gedurende en tot ten minste drie maande na de therapie, vanwege de kans op een ernstige infectie.

Zwangerschap

Teratogenese: Bij de mens, onvoldoende gegevens. Bij dieren schadelijk gebleken. Op grond van het werkingsmechanisme is het voorstelbaar dat paclitaxel schade toebrengt aan de embryo en foetus.

Advies: Gebruik ontraden.

Vruchtbaarheid: Paclitaxel vermindert bij lage doses bij mannelijke dieren de vruchtbaarheid (mogelijk irreversibel). Raad een vruchtbare man daarom voorafgaand aan de behandeling aan om advies in te winnen over cryopreservatie van sperma.

Overig: Vóór toediening van paclitaxel zwangerschap uitsluiten. Een vruchtbare vrouw dient adequate anticonceptieve maatregelen te nemen tijdens en gedurende ten minste één maand (Abraxane) of zes maanden (generiek paclitaxel) na de behandeling. Bij hormoonreceptor-positieve tumoren géén hormonale anticonceptie toepassen. Een man dient adequate anticonceptieve maatregelen te nemen gedurende en ten minste zes maanden na de therapie.

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Onbekend. Bij dieren gaat paclitaxel over in de moedermelk, waarbij de concentratie in de moedermelk hoger is dan die in het plasma van de moeder. Ernstige bijwerkingen bij de zuigeling kunnen daarom niet worden uitgesloten.

Advies: Het geven van borstvoeding is gecontra-indiceerd.

Contra-indicaties

• overgevoeligheid voor taxanen;
• aantal neutrofielen voor aanvang van de behandeling < 1,5 × 10⁹/l, bij aan aids gerelateerd KS < 1,0 × 10⁹/l;
• bij Kaposi-sarcoom: ernstige, ongecontroleerde infecties.

Zie voor meer contra-indicaties de rubriek Lactatie.

Waarschuwingen en voorzorgen

Abraxane

Overgevoeligheid: overgevoeligheidsreacties komen minder vaak voor dan met generiek paclitaxel. Staak de behandeling direct en definitief indien toch een overgevoeligheidsreactie optreedt.

Cardiotoxiciteit: controle van de hartfunctie wordt aanbevolen, in het bijzonder bij een cardiale voorgeschiedenis of eerder gebruik van cardiotoxische geneesmiddelen, zoals antracyclinen.

Beenmergsuppressie: tijdens behandeling frequent het aantal bloedcellen bepalen; de behandeling uitstellen bij aantal neutrofiele granulocyten ≤ 1,5 × 10⁹/l of aantal trombocyten ≤ 100 × 10⁹/l. Bij verminderde leverfunctie is meer kans op beenmergsuppressie.

Controleer tijdens de behandeling op tekenen van pneumonitis; bij een diagnose van niet-infectieuze pneumonitis de behandeling permanent staken.

Bij optreden van cystoïd macula-oedeem de behandeling staken.

Vanwege de kans op cystoïd macula-oedeem, bij klachten van een verminderd gezichtsvermogen direct een volledig oftalmologisch onderzoek uitvoeren. Indien cystoïd macula-oedeem wordt bevestigd de behandeling staken.

Beschermende maatregelen voor handen en voeten tegen zonlicht aanbevelen om onycholyse te voorkomen.

Onderzoeksgegevens: voor patiënten ouder dan 75 jaar is geen voordeel aangetoond van de combinatiebehandeling met Abraxane en gemcitabine ten opzichte van gemcitabine monotherapie, tevens is er een hogere incidentie van ernstige bijwerkingen. De werkzaamheid en veiligheid bij CZS-metastasen zijn niet vastgesteld. Er zijn onvoldoende gegevens bekend bij een licht tot matig gestoorde leverfunctie; er zijn geen dosisaanbevelingen bekend bij een ernstig gestoorde leverfunctie of een ernstig gestoorde nierfunctie (zie ook de rubriek Dosering). De effectiviteit en veiligheid bij kinderen < 18 jaar zijn niet vastgesteld.

Voor behandeling van vruchtbare mannen en vrouwen, zie Zwangerschap.

Generiek paclitaxel

Overgevoeligheid: de hulpstoffen macrogolglycerolricinoleaat en gepolyoxyethyleerde ricinusolie kunnen een ernstige overgevoeligheidsreactie geven, daarom vóór toediening premedicatie van corticosteroïden, antihistaminica en H₂-antagonisten geven.

Cardiotoxiciteit: in verband met het optreden van tachycardie, palpitaties en syncope wordt frequente controle van de vitale functies aangeraden, vooral gedurende het eerste uur van de infusie. Ernstige cardiale geleidingsstoornissen komen zelden voor bij monotherapie. Bij optreden van ernstige cardiale geleidingsstoornissen tijdens behandeling continue hartbewaking instellen gedurende de vervolgtherapie. Ernstige cardiovasculaire complicaties komen vaker voor bij de indicatie NSCLC dan bij mamma- en ovariumcarcinoom. Bij combinatie met doxorubicine of trastuzumab dient vóór behandeling een basis hartonderzoek te worden uitgevoerd (incl. ECG, echocardiogram en/of MUGA-scan), vervolgens de hartfunctie regelmatig (bv. elke drie maanden) controleren en bij optreden van asymptomatische disfunctie vaker (bv. elke 6–8 weken). Wees voorzichtig bij een continue afname van de linker ventrikel ejectiefractie zonder symptomen.

Beenmergsuppressie is de dosisbeperkende toxiciteit. Tijdens behandeling frequent het aantal bloedcellen bepalen; de behandeling uitstellen bij aantal neutrofiele granulocyten < 1,5 × 10⁹/l (bij KS < 1,0 × 10⁹/l) of aantal trombocyten < 100 × 10⁹/l (bij KS < 75 × 10⁹/l). Bij verminderde leverfunctie is meer kans op beenmergsuppressie.

Bij ernstige of persisterende diarree gedurende of kort na gebruik van paclitaxel de diagnose pseudomembraneuze colitis overwegen, ook als géén antibiotica zijn toegepast.

Beschermende maatregelen voor handen en voeten tegen zonlicht aanbevelen om onycholyse te voorkomen.

Onderzoeksgegevens: er zijn onvoldoende gegevens bekend bij een licht tot matig gestoorde leverfunctie; paclitaxel niet toepassen bij een ernstig gestoorde leverfunctie. De effectiviteit en veiligheid bij kinderen < 18 jaar zijn niet vastgesteld.

Voor behandeling van vruchtbare mannen en vrouwen, zie de rubriek Zwangerschap.

Hulpstoffen: Wees voorzichtig met ethanol (in sommige infusievloeistoffen) bij alcoholisme, leverziekte, epilepsie, zwangerschap, lactatie en kinderen. Ethanol kan een effect op andere medicatie hebben. Wees bij risicogroepen voorzichtig met gelijktijdig gebruik van andere middelen die ethanol of propyleenglycol bevatten. Ethanol kan de rijvaardigheid en de werking van andere middelen beïnvloeden. Omdat paclitaxel langzaam wordt gegeven over 3 uur zijn de effecten van ethanol afgenomen (lagere spiegel).

Overdosering

Bij generiek paclitaxel kan bij kinderen een overdosis gepaard gaan met een acute ethanolvergiftiging.

Neem voor meer informatie over een vergiftiging met paclitaxel contact op met het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.

Eigenschappen

Taxaan. Paclitaxel verhindert depolymerisatie van de cellulaire microtubuli. Dit resulteert in de remming van de normale dynamische reorganisatie van het microtubuli-netwerk, dat essentieel is voor de celdeling. Daarnaast induceert paclitaxel de vorming van abnormale reeksen of bundels van microtubuli tijdens de gehele celcyclus en de vorming van meerdere centriolen tijdens de mitose. Abraxane is een albuminegebonden nanopartikelformulering van paclitaxel (NAB-paclitaxel = 'nanoparticle albumin-bound paclitaxel'). De voordelen van deze formulering tegenover de formuleringen met macrogolglycerolricinoleaat als drager zijn het overbodig zijn van premedicatie, een kortere infusieduur en een hogere afgifte van paclitaxel in de tumor (vooral in aanwezigheid van SPARC ('secreted protein acidic rich in cysteine'). De andere vormen van paclitaxel worden SB-paclitaxel genoemd ('surfactant-based paclitaxel', met macrogolglycerolricinoleaat als surfactant).

Kinetische gegevens

Groepsinformatie

paclitaxel hoort bij de groep taxanen.

• cabazitaxel (L01CD04) Vergelijk
• docetaxel (L01CD02) Vergelijk

Kosten

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• taxanen

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten