astma, aanvalsbehandeling

Advies

Geef bij een ernstige longaanval van astma bij volwassenen en kinderen (die ABCDE-stabiel zijn) salbutamol en eventueel bij volwassenen ook ipratropium. Geef tevens een orale predniso(lo)nkuur.

Start bij een minder ernstige longaanval van astma bij volwassenen een kortwerkend β2-sympathicomimeticum (SABA) of verhoog de dosis. Overweeg daarnaast te starten met inhalatiecorticoteroïde (ICS) of formoterol-ICS of verhoog de dosis. Overweeg een orale predniso(lo)nkuur op basis van eerdere ervaring.

Behandelplan

Ernstige longaanval bij volwassenen, ABCDE-instabiel

Er is sprake van cyanose, bewustzijnsdaling en/of uitputting.

  1. Bel een ambulance met A1-indicatie

    Geef alvast de volgende middelen:

    • Zuurstof 10–15 l/min (streef naar een saturatie ≥ 94%);
    • Verneveling salbutamol en ipratropium (indien niet beschikbaar: via dosisaerosol met voorzetkamer);
    • Breng zo mogelijk een infuusnaald in en spuit door met ten minste 2 ml 0,9% NaCl.

    Overweeg (indien voldoende tijd):

    Toelichting

    Dien salbutamol en ipratropium, indien een vernevelaar gebruikt wordt, eventueel gelijktijdig toe.

Ernstige longaanval bij volwassenen, ABCDE-stabiel

  1. Start salbutamol

    Geef:

    Geef als dosisaerosol met voorzetkamer

    Ga bij onvoldoende verbetering naar stap 2. Ga bij verbetering naar stap 3.

    Toelichting

    Salbutamol werkt binnen enkele minuten; het effect houdt 4–6 uur aan.

  2. Combineer salbutamol met ipratropium

    Geef:

    Geef als dosisaerosol met voorzetkamer.

    Als salbutamol en ipratropium per vernevelaar worden toegediend, kan dit eventueel gelijktijdig:

    Ga bij verbetering naar stap 3.

    Toelichting

    Ipatropium werkt binnen 15–30 minuten. Als dosisaerosol houdt het effect 4–6 uur aan; via verneveling 4–8 uur.

  3. Geef een orale kuur predniso(lo)n

    Gedurende 5 dagen, indien nodig tot max. 14 dagen.

    Ga naar stap 4

    Let op

    Controleer na het geven van een oraal corticosteroïde, éénmalig de bloedglucosespiegel bij diabetici.

    Toelichting

    Systemische corticosteroïden zijn effectief bij de behandeling van astma-longaanvallen. Orale steroïden hebben hierbij de voorkeur boven intraveneus toegediende steroïden, vanwege het niet-invasieve karakter en de lagere kosten. Vroeg starten met een oraal corticosteroïde vermindert het aantal ziekenhuisopnamen bij een astma longaanval.

  4. Verhoog de dosering luchtwegverwijders de komende 24 uur en/of pas de toedieningsvorm aan.

    Let op een goede inhalatietechniek. Overweeg gebruik van een dosisaerosol met een voorzetkamer i.p.v. een poederinhalator.

    Verwijs een patiënt met een ernstige longaanval als er:

    • geen verbetering optreedt;
    • thuis onvoldoende zorgmogelijkheden zijn;
    • ernstige interfererende comorbiditeit is;
    • bij eerdere longaanvallen steeds een ziekenhuisopname noodzakelijk was.

Minder ernstige longaanval bij volwassenen

  1. Start SABA of formoterol-ICS of geef extra inhalaties

    Geef of verhoog de dosis:

    Verhoog indien nodig tot de maximale dosering.

    Een SABA kan tijdens een longaanval naast een LABA/ICS worden gebruikt.

    Overweeg stap 2 en stap 3, afhankelijk van eerdere ervaringen en voorkeuren van de patiënt.

  2. Overweeg het starten of verhogen van ICS (of ICS/LABA)

    Verhoog indien nodig tot de maximale dosering.

    Geef gedurende 5 tot maximaal 14 dagen.

  3. Overweeg orale kuur predniso(lo)n

    Geef:

    Overweeg op basis van eerdere ervaring.

    Geef gedurende 5 dagen. Verleng afhankelijk van de controle tot maximaal 14 dagen.

Longaanval bij kinderen < 18 jaar, ABCDE-instabiel

Er is sprake van cyanose, bewustzijnsdaling en/of uitputting

  1. Bel een ambulance met A1-indicatie

    Geef alvast:

    • Zuurstof 10 l/min (streef naar een saturatie ≥ 94%).
    • Verneveling salbutamol en ipratropium (indien niet beschikbaar: via dosisaerosol met voorzetkamer).
    • Breng zo mogelijk een infuusnaald in en spuit door met ten minste 2 ml 0,9% NaCl.

    Toelichting

    Dien salbutamol en ipratropium eventueel gelijktijdig toe, als een vernevelaar wordt gebruikt.

Acuut ernstige kortademigheid bij kinderen < 18 jaar, ABCDE-stabiel

  1. Start salbutamol

    Bij acute ernstige kortademigheid, indien ABCDE-stabiel:

    Geef als dosisaerosol met voorzetkamer;

    Herhaal de inhalatie na een kwartier;

    Ga naar stap 2 bij kortdurende of onvolledige verbetering. Ga naar stap 3 bij geen of onvoldoende verbetering.

  2. Voeg een orale kuur predniso(lo)n toe

    Geef

    Ga naar stap 3

    Let op

    Bepaal de dosering op basis van gewicht.

    Toelichting

    Geef prednis(ol)on in 2 doses, gedurende 3–5 dagen. Afbouwen niet nodig.

    Geef bij kleine kinderen bij voorkeur prednisolon in drank.

  3. Controleer effect of verwijs naar de tweedelijnszorg

    Als niet wordt verwezen bij voorkeur de volgende dag controleren.

    Verwijs bij:

    • onvoldoende verbetering;
    • onvoldoende zorgmogelijkheden in de eerstvolgende 12 tot 24 uur;
    • een ziekenhuisopname wegens astma of een zeer ernstig verlopen longaanval in de voorafgaande 12 maanden;
    • een longaanval die de volgende dag ondanks adequaat ingestelde medicatie onvoldoende verbetert.

Achtergrond

Definitie

Een astma longaanval is een toenemende verergering van dyspneuklachten, hoesten of piepen, die gepaard gaan met een verminderde longfunctie, meestal als gevolg van een virale luchtweginfectie of een andere prikkel, of door verkeerd of onvoldoende gebruik van medicatie (ICS). Meestal is aanvullende behandeling aangewezen.

De NHG-Behandelrichtlijn 1 gaat voor longaanvallen uit van de ABCDE-methodiek; een werkwijze waarbij hulp wordt verleend volgens het principe 'treat first what kills first'. ABCDE staat voor ademweg (Airway), ademhaling (Breathing), circulatie (Circulation), het bewustzijn of andere acute neurologische uitval (Disabilities) en omgevingsfactoren (Exposure/environment).

ABCDE-instabiel betekent dat ≥ 1 van bovenstaande klinische parameters afwijkend zijn. Er kan sprake zijn van cyanose, bewustzijnsdaling en/of uitputting. Op basis hiervan concludeert de behandelaar, rekening houdend met de klinische context, dat er een direct levensbedreigende situatie bestaat.

Indien ABCDE-stabiel, dan is er sprake van een ernstige longaanval bij ≥ 1 van de volgende criteria:

  • (een toename van de) dyspneu in rust, moeite met uitspreken van een hele zin, niet plat kunnen liggen;
  • sterk toegenomen ademarbeid, die zich uit in een hoge ademfrequentie of gebruik van hulpademhalingsspieren;
  • versnelde hartslag > 100 slagen/minuut;
  • zuurstofsaturatie < 94%.

Er is sprake van een minder ernstige longaanval indien bovengenoemde criteria afwezig zijn, of als de patiënt vlot verbetert na salbutamolinhalatie.

Uitgangspunten

De behandeling van een longaanval van astma wordt bepaald door de ernst van het klinische beeld en het effect van eerdere behandeling van longaanvallen. Bij adequate coping kan de patiënt in principe zelf starten met medicatie bij verergering van de symptomen. De behandelaar schat de mogelijkheden hiervoor in, aan de hand van de ziektelast en de mate van mantelzorg en zelfmanagement en geeft de patiënt instructies.

Geneesmiddelen

bèta2-sympathicomimetica Toon kosten

corticosteroïden, inhalatie Toon kosten

corticosteroïden, systemisch Toon kosten

parasympathicolytica, inhalatie Toon kosten

parasympathicolytica met bèta2-sympathicomimetica Toon kosten

xanthinederivaten Toon kosten

Vergelijken

Zie ook

Geneesmiddelgroep

Bronnen

  1. 1 NHG-behandelrichtlijn Geneesmiddelen en zuurstof in spoedeisende situaties, 2021, aanpassing maart 2024. Via richtlijnen.nhg.org.
  2. 2 Long Alliantie Nederland. Zorgstandaard en richtlijn astma: Multidisciplinaire richtlijn astma, actuele knelpunten, 2014. Via longalliantie.nl.