alfablokkers

Werking

Labetalol en carvedilol hebben naast α-blokkerende, ook β-blokkerende eigenschappen en staan daarom in de groep β-blokkers (systemisch).

Werkingsmechanisme

Alfablokkers

• blokkeren postsynaptische α₁-receptoren en/of de pre- en postsynaptische α₂-receptoren in glad spierweefsel, waardoor de tonus van de gladde spieren vermindert;
• bevorderen mogelijk apoptose van prostaatcellen van het stroma- en het epitheelweefsel.

Effect

Bij hypertensie:

• Daling van de bloeddruk door verlaging van de perifere weerstand door tonus-verlaging van arteriolen en, in mindere mate, van venulen.

Bij mannen met aspecifieke mictieklachten ('lower urinary tract symptoms' (LUTS)):

• Verbetering van de urinestroom door relaxatie van de gladde spieren in de prostaat en urinewegen door blokkeren van α₁-receptoren in de blaashals, urethra en het spierweefsel van de prostaat.

Bij een urinesteenaanval:

• Een hoger percentage steenlozing en snellere passage van stenen door relaxatie van gladde spiercellen in de lagere urinewegen, bij distale ureterolithiasis 1.

Typerende bijwerkingen

Relatief frequent

• hypotensieve bijwerkingen: duizeligheid, tachycardie, orthostatische hypotensie met mogelijk flauwvallen 2 3;
• moeheid 4;
• ejaculatiestoornis (tamsulosine en silodosine) 4.

Minder frequent

• intra-operatief 'floppy iris'-syndroom (IFIS): complicatie tijdens cataract-operatie waarbij er opbolling en prolaps van de iris optreedt. Gemeld bij alle middelen, mogelijk is het risico het grootst bij tamsulosine 4.

Toepasbaarheid

Ouderen

Ephor adviseert de alfablokkers alfuzosine, doxazosine, silodosine, tamsulosine en terazosine als mogelijke behandeling van symptomen van benigne prostaathyperplasie (BPH) bij (kwetsbare) ouderen. Volgens Ephor is de klinische relevantie van het effect beperkt. Voor géén van de middelen is volgens Ephor een dosisaanpassing nodig op basis van alleen leeftijd 5.

In de productinformatie van de fabrikanten van:

• alfuzosine, doxazosine en silodosine staat dat er bij ouderen voor alle indicaties géén dosisaanpassing nodig is;
• urapidil staat dat een dosisverlaging bij ouderen nodig kan zijn;
• terazosine staat dat bij ouderen met een halve dosis moet worden gestart, waarna de dosis langzaam kan worden opgehoogd onder nauwgezette controle.

Nierfunctiestoornis

In de productinformatie van:

• doxazosine, fentolamine, tamsulosine, terazosine en urapidil staat dat er géén dosisaanpassing nodig is bij een verminderde nierfunctie;
• fentolamine staat dat bij een verminderde nierfunctie wél terughoudendheid is aangewezen, vanwege onvoldoende gegevens;
• urapidil staat dat bij een ernstig verminderde nierfunctie (creatinineklaring <30 ml/min) bewaking van hemodynamische parameters noodzakelijk kan zijn;
• silodosine staat dat bij een matig verminderde nierfunctie (creatinineklaring 30-50 ml/min) de startdosis gehalveerd dient te worden; hoog na één week zo nodig op tot de aanbevolen dosis. Gebruik bij een creatinineklaring < 30 ml/min wordt gebruik afgeraden;
• alfuzosine staat dat bij een ernstig verminderde nierfunctie (creatinineklaring < 30 ml/min) het gebruik van de 10 mg tablet wordt ontraden, vanwege een gebrek aan gegevens over de veiligheid.

Leverfunctiestoornis

In de productinformatie van:

• doxazosine, silodosine, tamsulosine en uradipil staat dat er géén dosisaanpassing nodig is bij een milde tot matige verminderde leverfunctie;
• urapidil staat dat voorzichtigheid is geboden bij een ernstig verminderde leverfunctie; er kan een lagere dosis nodig zijn;
• doxazosine en silodosine staat dat gebruik bij een ernstig verminderde leverfunctie wordt ontraden, vanwege een gebrek aan gegevens;
• tamsulosine staat dat gebruik gecontra-indiceerd is bij een ernstig verminderde leverfunctie;
• terazosine staat dat gebruik gecontra-indiceerd is bij een verminderde leverfunctie, omdat terazosine een uitgebreid levermetabolisme ondergaat en voornamelijk wordt uitgescheiden via de galwegen;
• alfuzosine staat dat bij milde tot matige leverinsufficiëntie lager wordt gedoseerd. Gebruik bij een ernstig verminderde leverfunctie is gecontra-indiceerd.

Zwangerschap

Lareb 6 adviseert alfablokkers bij hypertensie tijdens het 2^e en 3^e trimester van de zwangerschap alléén toe te passen, als de voorkeursmiddelen bij een hoge bloeddruk niet effectief zijn; zie voor de eerste-keus antihypertensiva tijdens de zwangerschap Hypertensie. α-Blokkers mogen volgens Lareb niet tijdens het 1^e trimester van de zwangerschap worden gebruikt.

Bij niersteenkoliek wordt tamsulosine offlabel gebruikt om de steenlozing te faciliteren, zie de indicatietekst Urinesteenaanval. Volgens Lareb 7 is het onbekend of tamsulosine bij niersteenkoliek tijdens de zwangerschap veilig kan worden gebruikt, vanwege de zeer beperkte ervaring met dit middel tijdens de zwangerschap.

Lactatie

Volgens Lareb 8 zijn er over het gebruik van alfablokkers tijdens de borstvoedingsperiode te weinig gegevens bekend om een uitspraak te doen over de mogelijke risico’s.

Volgens Lareb 9 is het onbekend of tamsulosine bij niersteenkoliek tijdens de borstvoedingsperiode veilig kan worden gebruikt, vanwege een gebrek aan gegevens.

Kinderen

Het Kinderformularium 10 geeft een dosering voor fentolamine voor profylaxe van dermale necrose bij extravasatie van noradrenaline.

In de productinformatie van:

• fentolamine staat dat dit middel kan worden toegepast bij kinderen met feochromocytoom en voor diagnostische toepassingen bij kinderen;
• urapidil staat dat de ervaring bij kinderen beperkt is. Urapidil bevat daarnaast propyleenglycol, wat bij langdurig gebruik en/of gebruik van hoge doses bij jonge kinderen ernstige bijwerkingen kan geven.
• alfuzosine, doxazosine, silodosine, tamsulosine en terazosine staat dat de werkzaamheid en veiligheid bij kinderen niet is vastgesteld.

Kosten

Zie ook

Indicaties

• mictieklachten bij mannen
• primaire hypertensie
• urinesteenaanval