Advies
Behandel bij restless-legssyndroom alleen met geneesmiddelen bij aanhoudende ernstige klachten en veel hinder, ondanks niet-medicamenteuze maatregelen. Overweeg dan bij voorkeur pregabaline of gabapentine (beide offlabel) of, bij contra-indicaties voor een anti-epilepticum, een dopamine-agonist, bij voorkeur pramipexol of ropinirol. Bouw de dosering langzaam op.
Behandelplan
-
Bespreek niet-medicamenteus beleid
- Geef geruststelling en adviseer overdag voldoende te bewegen, maar niet intensief te sporten vlak voor het slapengaan. Verwijs naar Rusteloze benen op Thuisarts.nl.
- Adviseer te minderen of te stoppen met roken, alcohol, koffie en drugs.
- Heroverweeg gebruik van geneesmiddelen die het restless-legssyndroom (RLS) kunnen verergeren.
Ga naar de volgende stap in geval van ernstige klachten en veel hinder, ondanks niet-medicamenteuze maatregelen.
Toelichting
Het restless-legssyndroom (RLS) is hinderlijk, maar (meestal) geen uiting van een onderliggende aandoening.
Mogelijk is sprake van een erfelijke aanleg. De aandoening komt vaker voor op hogere leeftijd, bij zwangerschap en bij terminale nierinsufficiëntie. Bij zwangere vrouwen gaat het vaak vanzelf over na de bevalling. Routinematig onderzoek naar ijzergebreksanemie bij RLS wordt ontraden door het NHG en ijzersuppletie lijkt in vergelijking met placebo geen effect te hebben op RLS. 1 Dit is in tegenstelling met het advies door internationale richtlijnen, waarin wordt aanbevolen de ijzerstatus te bepalen bij alle patiënten met RLS, en indien nodig ijzertherapie te geven. 2 3 Hoe dan ook, bij verdenking op een ijzergebreksanemie bij RLS, wees bedacht op deze mogelijke samenhang.
Een zittende leefstijl, roken, alcohol- en drugsmisbruik en koffie-inname kunnen RLS verergeren. 1
Medicatie kan een negatieve invloed hebben op RLS. Dit gaat om serotonerge, anti-dopaminerge en antihistaminerge medicatie 3; antidepressiva, antipsychotica, dopamineblokkerende anti-emetica zoals metoclopramide, schildklierhormoon en sederende antihistaminica kunnen RLS uitlokken of verergeren. 1 2 Overweeg of het mogelijk is deze medicatie te stoppen. 2
-
Overweeg medicamenteuze behandeling
-
Eerste keus: gabapentine of pregabaline
- gabapentine (offlabel) of
- pregabaline (offlabel)
Evalueer na maximaal 6 weken.
Bij voldoende effect en acceptabele bijwerkingen, continueer 3-6 maanden en probeer hierna geleidelijk af te bouwen in enkele weken.
Bij onvoldoende effect of onacceptabele bijwerkingen, verlaag de dosering gedurende 1 week geleidelijk naar de startdosering en stop de medicatie.
Toelichting
De RLS-klachten nemen mogelijk af door behandeling met een anti-epilepticum met GABA-erge werking, maar bijwerkingen zoals hoofdpijn, duizeligheid en slaperigheid treden vaak op. Vooral bij langdurig gebruik is er een risico op augmentatie, al is dit risico bij gebruik van anti-epileptica wel kleiner dan bij dopamine-agonisten. Vermijd langdurig gebruik.
Gebruik tijdens de zwangerschap wordt ontraden. 1 Het is volgens Lareb niet mogelijk om een uitspraak te doen over de veiligheid van deze middelen bij zwangerschap. 4
Bij onvoldoende effect of onacceptabele bijwerkingen, overweeg consultatie van of verwijzing naar een neuroloog. Maak bij toename van de klachten onderscheid tussen augmentatie en onvoldoende effect. Bij augmentatie nemen de klachten toe bij dosisverhoging en af bij dosisverlaging, en bij onvoldoende effect nemen de klachten af bij dosisverhoging en toe bij dosisverlaging. Pregabaline en gabapentine geven volgens het NHG mogelijk minder vaak augmentatie als bijwerking vergeleken met dopamine-agonisten (lage kwaliteit van bewijs). 1 Volgens internationale richtlijnen is augmentatie echter een typische bijwerking van dopaminerge medicatie. 2 3 Hoe augmentatie ook kan optreden bij het gebruik van pregabaline en gabapentine is onbekend.
-
Tweede keus: dopamine-agonist
Evalueer na maximaal 6 weken.
Bij voldoende effect en acceptabele bijwerkingen, continueer 3-6 maanden en probeer daarna geleidelijk af te bouwen in enkele weken.
Bij onvoldoende effect of onacceptabele bijwerkingen, verlaag de dosering gedurende 1 week geleidelijk naar de startdosering en stop de medicatie.
Toelichting
De dopamine-agonisten pramipexol en ropinirol zijn geregistreerd voor de behandeling van matig-ernstig tot ernstig idiopathisch RLS. De RLS-klachten nemen mogelijk af door behandeling met een dopamine-agonist, maar bijwerkingen zoals misselijkheid, duizeligheid en slaperigheid treden vaak op. Vooral bij langdurig gebruik is er een risico op augmentatie en dit risico is groter dan bij het gebruik van pregabaline of gabapentine. Vermijd langdurig gebruik.
Gebruik tijdens de zwangerschap wordt ontraden. 1 De ervaring met deze middelen is volgens Lareb te beperkt om een uitspraak te kunnen doen over mogelijke risico’s tijdens de zwangerschap. 5
Bij onvoldoende effect of onacceptabele bijwerkingen, overweeg consultatie van of verwijzing naar een neuroloog. Maak, vooral bij dopamine-agonisten, bij toename van de klachten, onderscheid tussen augmentatie en onvoldoende effect. Bij augmentatie nemen de klachten toe bij dosisverhoging en af bij dosisverlaging, en bij onvoldoende effect nemen de klachten af bij dosisverhoging en toe bij dosisverlaging. Pregabaline en gabapentine geven volgens het NHG mogelijk minder vaak augmentatie als bijwerking vergeleken met dopamine-agonisten (lage kwaliteit van bewijs). 1 Volgens internationale richtlijnen is augmentatie echter een typische bijwerking van dopaminerge medicatie (en dus niet van gabapentine of pregabaline). 2 3 Hoe augmentatie ook kan optreden bij het gebruik van pregabaline en gabapentine is onbekend.
De dopamine-agonist rotigotine is, net als pramipexol en ropinirol, geregistreerd voor de behandeling van matig-ernstig tot ernstig idiopatisch RLS. Rotigotine is alleen in pleistervorm beschikbaar en heeft meer bijwerkingen, onder andere lokale huidreacties. De voorkeur gaat daarom uit naar pramipexol en ropinirol.
Oxycodon/naloxon is geregistreerd voor de indicatie RLS maar komt niet voor in de meest recente Nederlandse richtlijnen voor RLS.
Achtergrond
Definitie
Het restless-legssyndroom (RLS) is een klinische diagnose op basis van symptomen die niet te verklaren zijn door andere aandoeningen, zoals spataderen.
Augmentatie is een bijwerking van de medicamenteuze behandeling van RLS met (voornamelijk) dopamine-agonisten. De klachten nemen toe, treden eerder op de dag op en breiden zich uit naar andere lichaamsdelen. Deze bijwerking treedt in de loop van de jaren bij ongeveer 30% van de gebruikers op.
Voor de behandeling van RLS als onderdeel van palliatieve zorg bij eindstadium nierfalen, zie de IKNL-richtlijn Palliatieve zorg bij eindstadium nierfalen.
Symptomen
De diagnose RLS wordt gesteld als alle onderstaande verschijnselen aanwezig zijn:
- Een niet te bedwingen aandrang om de benen te bewegen (rusteloze benen). Dit gaat meestal gepaard met een onprettig gevoel in de benen.
- De klachten treden op of verergeren in rust, en bij beweging verminderen of stoppen de klachten.
- De klachten veroorzaken aanzienlijke hinder in het dagelijks leven, bv. door een verstoorde nachtrust.
Behandeldoel
Verminderen van de klachten.
Uitgangspunten
De behandeling van RLS is vooral gericht op voorlichting, geruststelling en beïnvloeding van leefstijlfactoren.
Overweeg medicamenteuze behandeling met bij voorkeur een anti-epilepticum met GABA-erge werking, of anders een dopamine-agonist, alleen bij aanhoudende ernstige klachten en veel hinder ondanks niet-medicamenteuze adviezen. Het effect van medicamenteuze behandeling is beperkt en de bijwerkingen kunnen hinderlijk zijn. Verwijs voor medicamenteuze behandeling zo nodig naar een neuroloog, bij voorkeur in een slaap-waakcentrum. Verwijs ook wanneer behandeling onvoldoende effect of onacceptabele bijwerkingen geeft, of mogelijk leidt tot augmentatie. 1