Samenstelling

Samenstelling

Advies

Geef bij een psychose zonder agitatie een antipsychoticum op basis van oorzaak van de psychose, effectiviteit, bijwerkingen en toedieningsvorm (voorkeur olanzapine bij schizofreniespectrum).

Geef een benzodiazepine als agitatie de overhand heeft. Indien dit niet mogelijk is, geef (als noodmedicatie) de combinatie haloperidol en promethazine.

Therapieresistente psychose kan, na gebruik van achtereenvolgens twee verschillende antipsychotica, met clozapine worden behandeld. Hierbij zijn intensieve controles geïndiceerd, zoals leukocytencontrole vanwege de kans op agranulocytose. Zie voor meer informatie het NHG-Standpunt Herhalen gespecialiseerde ggz-medicatie en de bijlage Voorzorgen bij patiënten die clozapine gebruiken .

Bij psychotische aandoeningen bij de ziekte van Parkinson is als medicamenteuze behandeling clozapine in een lagere dosering dan toegepast bij andere psychotische stoornissen een middel van eerste keus, omdat de andere antipsychotica – op quetiapine na – zijn gecontra-indiceerd bij de ziekte van Parkinson vanwege een grote kans op verergering van de motorische symptomen.

Offlabel: De behandeling van een delier bestaat vooral uit het borgen van een veilige omgeving en het behandelen van de oorzaak (uitlokkende factor). Wanneer deze primaire behandeling onvoldoende effect heeft op symptomen als angst, hallucinaties en motorische onrust kan bij de ziekte van Parkinson (na indien mogelijk staken of verlagen van de antiparkinsonmedicatie) of ‘Lewy body’-dementie in (overleg met) de tweedelijnszorg clozapine (offlabel) of quetiapine (offlabel) overwogen worden. Overweeg bij blijvende onrust een benzodiazepine toe te voegen, bij voorkeur lorazepam oraal of indien nodig parenteraal (offlabel), óf midazolam i.m. of nasaal (offlabel; voorkeur in crisissituaties als orale toediening niet mogelijk is).

Antipsychotica worden niet aanbevolen voor de behandeling van angststoornissen, vanwege de kans op ernstige bijwerkingen als extrapiramidale stoornissen en metabool syndroom. Voor de keuze van de juiste standaardbehandeling zie Angststoornissen.

Offlabel: Een multifactoriële aanpak gericht op de behoeften van de individuele patiënt en mantelzorger is vereist bij de behandeling van dementie. Het voorschrijven van cholinesteraseremmers of memantine heeft een beperkte plaats en is bij de meeste patiënten niet effectief.

Bij lichte tot matige Alzheimer-dementie kan in de tweedelijnszorg een proefbehandeling met cholinesteraseremmers overwogen worden, volgens het behandelprotocol. Bij patiënten met ernstige Alzheimer-dementie kan in de tweedelijnszorg eventueel een proefbehandeling met memantine overwogen worden. Bij ‘Lewy body’-dementie of Parkinson-dementie met neuropsychiatrische symptomen heeft, indien medicamenteus behandeld wordt, de cholinesteraseremmer rivastigmine de voorkeur. Overweeg bij onvoldoende effect clozapine.

Probleemgedrag bij dementie vereist een methodische aanpak; consulteer hierbij laagdrempelig een specialist ouderengeneeskunde of een ouderenpsychiater.

In een crisissituatie bij dementie is het soms nodig kortdurend antipsychotica toe te dienen. Bij heftige agitatie, angst of agressie bij dementie, heeft kortdurende medicamenteuze behandeling een plaats indien de patiënt ondanks de-escalerende technieken onderzoek of behandeling weigert en hiermee zichzelf of zijn omgeving schade berokkent. In crisissituaties zonder psychotisch gedrag komt een kortwerkende benzodiazepine (lorazepam) in aanmerking. In crisissituaties met psychotisch gedrag heeft haloperidol de voorkeur (niet bij ‘Lewy body’-dementie en de ziekte van Parkinson).

Advies

Geef bij een psychose zonder agitatie een antipsychoticum op basis van oorzaak van de psychose, effectiviteit, bijwerkingen en toedieningsvorm (voorkeur olanzapine bij schizofreniespectrum).

Geef een benzodiazepine als agitatie de overhand heeft. Indien dit niet mogelijk is, geef (als noodmedicatie) de combinatie haloperidol en promethazine.

Therapieresistente psychose kan, na gebruik van achtereenvolgens twee verschillende antipsychotica, met clozapine worden behandeld. Hierbij zijn intensieve controles geïndiceerd, zoals leukocytencontrole vanwege de kans op agranulocytose. Zie voor meer informatie het NHG-Standpunt Herhalen gespecialiseerde ggz-medicatie en de bijlage Voorzorgen bij patiënten die clozapine gebruiken.

Antipsychotica worden niet aanbevolen voor de behandeling van angststoornissen, vanwege de kans op ernstige bijwerkingen als extrapiramidale stoornissen en metabool syndroom. Voor de keuze van de juiste standaardbehandeling zie Angststoornissen.

Indicaties

• Therapieresistente schizofrenie, die niet of onvoldoende heeft gereageerd op ten minste twee andere antipsychotica (waaronder één atypisch middel) of waarbij andere antipsychotica (waaronder één atypisch middel) onbehandelbare neurologische bijwerkingen gaven.
• Psychotische aandoeningen bij de ziekte van Parkinson, in gevallen waar standaardtherapie heeft gefaald.
• Offlabel: Delier bij ziekte van Parkinson.

Gerelateerde informatie

• delier bij Parkinson/'Lewy body' dementie
• dementie
• psychose
• ziekte van Parkinson

Indicaties

• Schizofrenie bij volwassenen en kinderen ≥ 13 jaar.

Gerelateerde informatie

• psychose

Doseringen

Bij dit geneesmiddel wordt (tevens) gedoseerd op geleide van de bloedspiegel; zie voor meer informatie hierover op Clozapine van tdm-monografie.org.

Controleer vóór start van de behandeling het leukocytenaantal (WBC) en het absolute neutrofielenaantal (ANC). Behandeling mag alleen worden begonnen bij een WBC ≥ 3,5 × 10⁹/l of een ANC van ≥ 2,0 × 10⁹/l. zie voor meer gegevens over controle en maatregelen bij afwijkingen onder Waarschuwingen en voorzorgen.

De tablet van 25 mg heeft een breukgleuf, zodat kan worden gedoseerd per 12,5 mg.

Toediening: Orodispergeerbare tablet: met droge handen op de tong plaatsen, waarna de tablet snel uiteenvalt in het speeksel.

Doseringen

Verminderde nierfunctie: Bij lichte nierfunctiestoornis is een dosisaanpassing niet nodig. Bij matige tot ernstige (creatinineklaring 15–50 ml/min) of terminale (creatinineklaring < 15 ml/min) nierinsufficiëntie: begindosering: 18,5 mg 1×/dag; max. 74 mg 1×/dag.

Verminderde leverfunctie: Bij lichte leverfunctiestoornis is een dosisaanpassing niet nodig. Bij matige tot ernstige leverfunctiestoornis (Child-Pughscore 7–15): begindosering: 18,5 mg 1×/dag; bij matige leverfunctiestoornis max. 74 mg 1×/dag en bij ernstige leverfunctiestoornis zo nodig verhogen tot max. 37 mg 1×/dag.

Ouderen: Wees voorzichtig met hogere doses, vanwege onvoldoende gegevens.

Gelijktijdig gebruik met matige CYP3A4-remmers: begindosering: 18,5 mg 1×/dag, max. 74 mg 1×/dag. Gelijktijdig gebruik met sterke CYP3A4-remmers is gecontra-indiceerd.

Toediening

• Gebruik van grapefruit-/pompelmoessap vermijden.
• Tabletten elke dag op hetzelfde tijdstip met de maaltijd innemen. Voedsel zorgt ervoor dat de systemische blootstelling hoger is.
• De tabletten in hun geheel doorslikken; de tabletten mogen niet worden gebroken.

Bijwerkingen

Kans op (fatale) granulocytopenie (3%) en agranulocytose (0,7%), voornamelijk in de eerste 18 behandelweken (incidentie 32:100.000 persoonsweken).

Kans op (fatale) myocarditis en cardiomyopathie bij aanhoudende tachycardie in rust of bij symptomen van hartfalen, met name tijdens de eerste 2 maanden van de behandeling.

Zeer vaak (> 10%): slaperigheid, duizeligheid, obstipatie, hypersalivatie en tachycardie.

Vaak (1-10%): leukopenie, neutropenie, eosinofilie, leukocytose, droge mond, orthostatische hypotensie, urine-incontinentie en/of –retentie, hypertensie, syncope, maag-darmklachten, anorexie, gewichtstoename, dysartrie, stijging van leverenzymwaarden, verandering van ECG, hoofdpijn, tremor, stijfheid, acathisie, extrapiramidale symptomen, convulsies, vermoeidheid, koorts, stoornis in zweet- en temperatuurregulatie.

Soms (0,1-1%): granulocytopenie, granulocytose, neuroleptisch maligne syndroom, stotteren, vallen.

Zelden (0,01-0,1%): anemie, gestoorde glucosetolerantie en diabetes mellitus, obesitas, rusteloosheid, agitatie, verwardheid, delirium, circulatoire collaps, pericarditis, aritmie, myocarditis (met name in de eerste twee maanden van behandeling, waarvan enkele gevallen met fatale afloop), trombo-embolie, aspiratie van ingenomen voedsel, mogelijk fatale pneumonie en ondersteluchtweginfectie, slaap-apneu syndroom, dysfagie, hepatitis, cholestatische icterus, pancreatitis, verhoogd CPK.

Zeer zelden (< 0,01%): trombocytopenie, trombocytemie, ketoacidose, hyperosmolair coma, ernstige hyperglykemie, hypertriglyceridemie, hypercholesterolemie, tardieve dyskinesie, obsessieve compulsieve symptomen, cardiomyopathie, hartstilstand, ademhalingsdepressie of -stilstand, vergroting van parotis, darmobstructie, paralytische ileus, fulminante levernecrose, huidreacties, tubelo-interstitiële nefritis, priapisme, plotseling onverklaarbaar overlijden.

Verder zijn gemeld: pigmentatiestoornis, sepsis, polyserositis, angio-oedeem, hypotensie, leukocytoclastische vasculitis, geneesmiddelexantheem met eosinofiele en systemische symptomen (DRESS), systemische lupus erythematodes, cholinerg syndroom (na abrupt stoppen, veranderingen in EEG, pleurothotonus (Pisa-syndroom), rustelozebenen-syndroom, pijn op de borst, angina pectoris, (fataal) myocardinfarct, atriumfibrilleren, palpitaties, mitralisklepinsufficiëntie geassocieerd met clozapinegerelateerde cardiomyopathie, pseudofeochromocytoom, veneuze trombo-embolie, verstopte neus, buikklachten, dyspepsie, colitis, diarree, (fataal) megacolon, (fataal) darminfarct/-ischemie, (fatale) darmnecrose, (fatale) darmzweren, (fatale) darmperforatie, leversteatose, levernecrose, levertoxiciteit, leverfibrose, levercirrose, (fataal) leverfalen, spierzwakte, -spasme, -pijn, rabdomyolyse, nierfalen, enuresis nocturna, retrograde ejaculatie, acute onthoudingsverschijnselen, neonataal geneesmiddelonthoudingssyndroom.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Bijwerkingen

Bij volwassenen

Zeer vaak (> 10%): acathisie. Slapeloosheid. Misselijkheid.

Vaak ( 1-10%): overgevoeligheid. Gewichtstoename, verminderde eetlust. Agitatie, angst, rusteloosheid. Parkinsonisme, slaperigheid, duizeligheid, dystonie, dyskinesie. Tachycardie. Hypertensie. Braken, dyspepsie, speekselvloed, droge mond, pijn in de bovenbuik, diarree. Huiduitslag, jeuk. Spierstijfheid, rugpijn. Stijging serumcreatinineconcentratie. Vermoeidheid. Stijging creatine-kinase (CK).

Soms (0,1-1%): nasofaryngitis. Anemie. Stijging bloedglucosewaarde, hyponatriëmie. Nachtmerries, katatonie, paniekaanval. Lethargie, dysartrie, tardieve dyskinesie, syncope, convulsies. Wazig zien. Vertigo. Angina pecoris, eerstegraads atrioventriculair blok, bradycardie. (Orthostatische) hypotensie, opvliegers. Flatulentie, dysfagie, gastritis. Stijging van ALAT. Hyperhidrose. Gewrichtsstijfheid, spierpijn, nekpijn. Dysurie. Stijging prolactine in bloed, erectiestoornis, amenorroe, dysmenorroe. Loopstoornis.

Zelden ( 0,01-0,1%): eosinofilie, leukopenie. Suïcidaal gedrag. Neuroleptisch maligne syndroom, CVA. Rabdomyolyse. Angio-oedeem. Nierfalen. Pijnlijke borsten, galactorroe. Plotseling overlijden.

Verder zijn gemeld: Stevens-Johnsonsyndroom. Neonataal abstinentiesyndroom. Neutropenie. Slaapstoornis. Borstvergroting.

Bij Adolescenten

Zeer vaak (> 10%): acathisie, hoofdpijn, slaperigheid. Misselijkheid.

Vaak (1-10%): hyperprolactinemie. Verminderde of toegenomen eetlust. Abnormale dromen, onrust, angst, depressie, slapeloosheid, psychotische stoornis, schizofrenie, spanning. Aandachtsstoornis, duizeligheid, dyskinesie, dystonie, parkinsonisme. Tachycardie. Droge mond, speekselvloed, braken, obstipatie. Hyperhidrose. Spierstijfheid. Erectiestoornis. Vermoeidheid, asthenie, irritatie. Stijging CK, stijging C-reactief proteïne. Gewichtsverandering.

Soms (0,1-1%): nasofaryngitis, rinitis, bovensteluchtweginfectie. Neutropenie. Overgevoeligheid. Auto-immuunthyroïditis, hypothyroïdie, hyperandrogenisme. Agressie, apathie, verwardheid, depressieve stemming, dissociatie, auditieve en visuele hallucinaties, moordzuchtige ideeën, verandering psychische toestand, psychische stoornis, impulsief gedrag, slecht inslapen, verminderd of toegenomen libido, lusteloosheid, obsessieve gedachten, paniekaanval, rusteloosheid, slaapstoornis, suïcidale ideatie en gedrag, slecht doorslapen, abnormaal denken. Posturale duizeligheid, spanningshoofdpijn, dysgeusie, geheugenstoornis, migraine, paresthesie, psychomotorische hyperactiviteit, hyperkinesie, tardieve dyskinesie, rustelozebenen-syndroom, loopstoornis. Accommodatiestoornis, wazig zien. Hyperacusis. Hartkloppingen, supraventriculaire extrasystolen. Orthostatische hypotensie. Orofaryngeale pijn. Dyspneu. Droge lippen, kiespijn, verminderde speekselafscheiding, dyspepsie, (boven)buikpijn, diarree. Huiduitslag, urticaria, alopecia, abnormale haargroei. Artralgie, myalgie, gespannen spieren, stijve spieren en gewrichten, pijn in de ledematen, kaakpijn. Bilirubinurie, dysurie, mictiestoornis, polyurie, proteïnurie, nieraandoening. Amenorroe, oligomenorroe, onregelmatige menstruatie, borstpijn, galactorroe, gynaecomastie, ejaculatiestoornis, seksuele disfunctie. Gilles de la Tourettesyndroom. Rillingen, koorts, niet-cardiale pijn op de borst, malaise. Stijging van ALAT en ASAT, stijging of daling van AF, stijging cholesterol- en triglyceridengehalte, daling HDL- en LDL-spiegel, stijging testosterongehalte, stijging bloedglucosespiegel, stijging bloedinsulinespiegel, stijging TSH-spiegel, daling hemoglobinegehalte, positieve antistoffen tegen schildklier, verkort PR-interval op ECG.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Interacties

Combinatie met andere geneesmiddelen die agranulocytose kunnen veroorzaken (carbamazepine, chlooramfenicol, sulfonamiden, fenylbutazon, penicillamine, cytostatica) is gecontra-indiceerd.

Combinatie met langwerkende (depot)antipsychotica is gecontra-indiceerd.

Gelijktijdig gebruik met alcohol wordt afgeraden.

Bij comedicatie met CYP1A2-remmers (coffeïne, ciprofloxacine, fluvoxamine) kan het nodig zijn de clozapinedosis te verlagen om bijwerkingen te voorkomen; als de gewoonte van het nuttigen van coffeïne-bevattende dranken verandert, zijn wijzigingen in de clozapinedosis nodig (staken van coffeïne kan de clozapinespiegel met 50% verlagen).

Bij starten of staken van hormonale anticonceptie tijdens de behandeling kan een dosisaanpassing van clozapine nodig zijn.

CYP1A2-inductoren als omeprazol kunnen de clozapinespiegel verlagen. Ook roken induceert CYP1A2; abrupt stoppen met roken leidt tot een verhoging van de clozapinespiegel. Bij combinatie met citalopram is er meer kans op bijwerkingen. Fenytoïne kan de clozapinespiegel verlagen.

Clozapine kan door eiwitverdringing de plasmaspiegel van digoxine verhogen. De centrale werking van sedativa, analgetica, hypnotica, antihistaminica, narcotica, MAO-remmers en andere psychofarmaca kan worden versterkt. Combinatie met benzodiazepinen kan leiden tot circulatoire collaps met ademhalingsdepressie of stilstand. De werking van adrenaline (epinefrine) kan worden verzwakt. Clozapine kan de anticholinerge werking van parasympathicolytica en het hypotensieve effect van antihypertensiva versterken. Door gelijktijdig gebruik van lithium is er meer kans op het neuroleptisch maligne syndroom.

Wees voorzichtig met gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die het QT-interval verlengen of de elektrolytenbalans verstoren.

Wees voorzichtig met gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die obstipatie veroorzaken (met name die met anticholinerge eigenschappen).

Let op, mogelijke interactie met kruidengeneesmiddelen.

Interacties

Lurasidon en de actieve metaboliet zijn substraten voor CYP3A4. Lurasidon is een in vitro-remmer van Pgp, BCRP en OCT1.

Gecontra-indiceerd is gelijktijdig gebruik van sterke CYP3A-remmers (zoals ketoconazol, posaconazol, voriconazol en itraconazol, claritromycine, cobicistat, ritonavir) én gelijktijdig gebruik van sterke CYP3A4-inductoren (zoals rifampicine, carbamazepine, fenytoïne, fenobarbital, sint-janskruid); vanwege een sterke verandering in de blootstelling aan lurasidon.

Gelijktijdig gebruik van matig sterke CYP3A-remmers zoals erytromycine, diltiazem, verapamil, fluconazol kan leiden tot een stijging aan de blootstelling van lurasidon en zijn actieve metaboliet met een factor 2–5. Gebruik van grapefruit-/pompelmoessap (is CYP3A-remmer) vermijden. Gelijktijdig gebruik van zwakke en matig sterke CYP3A-inductoren (aprepitant, bosentan, efavirenz, etravirine, modafinil, prednison en rufinamide), kan de blootstelling aan lurasidon tijdens en tot 2 weken na staken van de behandeling verlagen met een factor < 2; hierbij is zorgvuldige controle op de werking van lurasidon aangewezen en indien nodig, dosisaanpassing. Gelijktijdig gebruik met CYP3A4-substraten (midazolam), kan leiden tot verhoogde blootstelling aan midazolam. In theorie kan lurasidon de spiegels van substraten van de effluxtransporters Pgp en BCRP verhogen.

Bij gelijktijdig gebruik met serotonerge middelen (zoals buprenorfine/opioïden, MAO-remmers, SSRI's, SNRI's en TCA's) kan het serotoninesyndroom optreden. Zorgvuldige observatie is daarom vereist, vooral bij de start en na elke dosisverhoging. Let op veranderingen in mentale toestand, autonome instabiliteit, neuromusculaire stoornis en/of gastro-intestinale symptomen. Bij vermoeden van serotoninesyndroom moet afhankelijk van de ernst de dosis worden verlaagd of de behandeling worden gestaakt.

Bij symptomen van een verhoogde prolactinespiegel, zoals gynaecomastie, galactorroe, amenorroe en erectiestoornis, moeten patiënten worden geadviseerd om medische hulp in te roepen.

Wees voorzichtig met gelijktijdig gebruik van middelen die ook het QT_c-interval kunnen verlengen (zoals klasse IA en III anti-aritmica, diverse antipsychotica, lithium, diverse macroliden (zoals erytromycine), antihistaminica (zoals mizolastine), antimalariamiddelen (mefloquine), chinolonen (zoals moxifloxacine).

Zwangerschap

Teratogenese: Bij de mens relatief weinig gegevens. Vooralsnog geen aanwijzingen voor schadelijkheid.

Farmacologisch effect: Antipsychotica kunnen bij toepassing in het 3^e trimester extrapiramidale stoornissen en bij langdurig gebruik tot aan de partus onthoudingsverschijnselen bij de neonaat veroorzaken.

Advies: Alleen op strikte indicatie gebruiken. Bij gebruik in het 3^e trimester de pasgeborene controleren op extrapiramidale symptomen en/of ontwenningsverschijnselen.

Overige: Het niet adequaat behandelen van een zwangere vrouw met een psychose of manie kan ernstige gevolgen hebben voor zowel moeder als kind. Plotseling staken of switchen van een antipsychoticum tijdens de zwangerschap vergroot de kans op een recidiefpsychose. Switch daarom indien mogelijk vóór de conceptie van antipsychoticum. Bij overschakeling van andere antipsychotica kan een normale menstruatie terugkeren, waardoor vruchtbare vrouwen adequate anticonceptieve maatregelen moeten overwegen.

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Zwangerschap

Teratogenese: Zowel bij de mens als bij dieren, onvoldoende gegevens.

Farmacologisch effect: Antipsychotica kunnen bij toepassing in het 3^e trimester extrapiramidale stoornissen en bij langdurig gebruik tot aan de partus onthoudingsverschijnselen bij de neonaat veroorzaken.

Advies: Alleen op strikte indicatie gebruiken. Bij gebruik in het 3^e trimester de pasgeborene controleren op extrapiramidale symptomen en/of ontwenningsverschijnselen.

Overige: Het niet adequaat behandelen van een zwangere vrouw met een psychose of manie kan ernstige gevolgen hebben voor zowel moeder als kind. Plotseling staken of switchen van een antipsychoticum tijdens de zwangerschap geeft meer kans op een recidiefpsychose. Switch daarom indien mogelijk vóór de conceptie van antipsychoticum.

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja, bij dieren.

Farmacologisch effect: Bij gebruik van clozapine tijdens de borstvoeding is slaperigheid bij de zuigeling gemeld. Daarnaast beschrijven een aantal case-reports agranulocytose bij de zuigeling en vertraagde spraakontwikkeling.

Advies: Het gebruik van dit geneesmiddel of het geven van borstvoeding ontraden.

Overige: Streef bij gebruik naar monotherapie in een zo laag mogelijke dosering. Controleer de zuigeling op sufheid of irritatie, apneu, droge mond, niet wakker worden voor de voeding, slecht drinken, gewichtstoename of extrapiramidale symptomen.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja, bij dieren. Bij de mens onbekend.

Advies: Weeg het gebruik van dit geneesmiddel in combinatie met het geven van borstvoeding af. Streef naar monotherapie in een zo laag mogelijke dosering. Controleer de zuigeling op sufheid of irritatie, apneu, droge mond, niet wakker worden voor de voeding, slecht drinken, gewichtstoename of extrapiramidale symptomen.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Contra-indicaties

• patiënten die niet in staat zijn regelmatig bloedonderzoek te ondergaan;
• granulocytopenie of agranulocytose in de voorgeschiedenis (uitgezonderd indien door chemotherapie);
• gestoorde beenmergfunctie;
• alcoholpsychosen en psychosen ten gevolge van intoxicaties, geneesmiddelenintoxicatie, comateuze toestanden;
• circulatoire collaps of depressie van het centrale zenuwstelsel;
• ongecontroleerde epilepsie;
• ernstige nier- of hartziekte;
• actieve leverziekte (met misselijkheid, anorexie of geelzucht) of progressieve leverziekte, leverfalen;
• paralytische ileus.

Contra-indicaties

Zie voor contra-indicaties de rubriek Interacties.

Waarschuwingen en voorzorgen

Controles

Agranulocytose: Controleer het leukocytenaantal (WBC) en het absolute neutrofielenaantal (ANC) vóór de start van de behandeling, vervolgens de eerste 18 weken wekelijks en daarna ten minste iedere 4 weken. Controle voortzetten gedurende de gehele behandeling en tot 4 weken na definitief staken van de behandeling. Behandeling mag nooit worden begonnen bij een WBC < 3,5 × 10⁹/l of een ANC van < 2,0 × 10⁹/l. Als tijdens de behandeling het WBC daalt tot tussen 3,0–3,5 × 10⁹/l of het ANC daalt tot tussen 1,5–2,0 × 10⁹/l, controleer dan ten minste 2×/week het bloedbeeld. Staak direct de behandeling bij een WBC-daling tot < 3,0 × 10⁹/l of een ANC-daling tot < 1,5 × 10⁹/l en hervat nooit meer de behandeling met clozapine. Als na staken een verdere daling van WBC optreedt tot < 2,0 × 10⁹/l of van ANC tot < 1,0 × 10⁹/l, is begeleiding door een ervaren hematoloog vereist. Extra controle is vereist bij symptomen van infecties (zoals keelpijn en koorts). Controleer bij een onderbreking van de behandeling (vanaf 3 dagen tot 4 weken) het WBC en ANC de eerste 6 weken weer wekelijks; controleer bij een onderbreking > 4 weken, de eerste 18 weken wekelijks.

Eosinofilie: Staak het gebruik als het eosinofielenaantal stijgt boven 3,0 × 10⁹/l; behandeling hervatten nadat eosinofielen aantal < 1,0 × 10⁹/l.

Trombocytopenie: Staak het gebruik als het trombocytenaantal daalt onder 50 × 10⁹.

Metabole effecten: Controleer vooraf en tijdens de behandeling periodiek lipiden en gewicht. Bij (risicofactoren voor) diabetes mellitus is controle van de glucosewaarden aanbevolen; indien bij gestoorde glucosetolerantie actieve medische behandeling van hyperglykemie faalt, stopzetten van clozapine overwegen.

Parkinson: Controleer bij parkinsonpatiënten gedurende de eerste weken van de behandeling bloeddruk in staande en liggende positie.

Hepatische toxiciteit: Controleer bij een verminderde leverfunctie en leveraandoeningen regelmatig de leverfunctie.

Anticholinerge effecten: Zorgvuldige controle is aangewezen bij prostaatvergroting en nauwe-kamerhoekglaucoom. Het middel kan door pupilverwijding de oogdruk verhogen en een aanval van acuut glaucoom veroorzaken. Symptomen van obstipatie actief behandelen, om complicaties te voorkomen.

Temperatuurverhoging: Bij koorts zorgvuldig controleren op tekenen van infectie, agranulocytose en maligne neuroleptisch syndroom. De temperatuurverhoging is meestal benigne en voorbijgaand.

Overig

Neuroleptisch maligne syndroom (NMS): Staak direct de behandeling bij ontwikkeling van NMS.

Cardiovasculaire effecten: Bij vermoeden van myocarditis of cardiomyopathie (tachycardie in rust en/of palpitaties, aritmieën, pijn op de borst en andere symptomen van myocardinfarct of hartfalen) de behandeling onderbreken en doorverwijzen naar een cardioloog. Bij clozapine-geïnduceerde myocarditis of cardiomyopathie de patiënt niet opnieuw blootstellen aan clozapine. Mitralisklepinsufficiëntie is gemeld bij gevallen van cardiomyopathie in verband met clozapine-gebruik. Wees voorzichtig bij cardiovasculaire aandoening, QT-verlenging in de familie-anamnese, risicofactoren voor een beroerte of (risicofactoren voor) veneuze trombo-embolie. Myocardinfarct (soms met fatale afloop) is gemeld.

Afbouwen: Vanwege het risico van acute onthoudingsverschijnselen (cholinerge rebound) de behandeling, indien mogelijk, geleidelijk afbouwen. Als abrupt staken vereist is, zorgvuldig controleren op rebound-effecten.

Epilepsie: Bij een voorgeschiedenis van epilepsie zorgvuldig observeren, aangezien dosisgerelateerde convulsies zijn gemeld. Indien nodig dosis verlagen en aanvullende behandeling starten.

Dementie: Er is iets meer kans op overlijden bij ouderen met dementie bij gebruik van antipsychotica; clozapine is niet goedgekeurd voor de behandeling van gedragsstoornissen bij dementie. Lage initiële doses moeten worden gegeven bij ouderen > 60 jaar; deze patiënten kunnen gevoeliger zijn voor orthostatische hypotensie en anticholinerge effecten.

Valrisico: Beoordeel het valrisico bij risicopatiënten; clozapine kan toevallen, slaperigheid, posturale hypotensie en motorische en sensorische instabiliteit veroorzaken.

Onderzoeksgegevens: Niet gebruiken bij kinderen jonger dan 16 jaar, omdat bij deze groep de veiligheid en werkzaamheid niet is onderzocht.

Hulpstoffen: Aspartaam (in orodispergeerbare tablet) kan schadelijk zijn bij fenylketonurie (PKU).

Dit middel kan invloed hebben op de rijvaardigheid en het vermogen om machines te bedienen. Raadpleeg ‘Rij Veilig met Medicijnen’ van het IVM.

• Rij Veilig met Medicijnen

Waarschuwingen en voorzorgen

Zorgvuldige supervisie van patiënten waarbij meer kans is op suïcidaal gedrag is nodig gedurende de antipsychotische therapie. Bij klachten van tardieve dyskinesie overwegen om het antipsychoticum stop te zetten. Bij tekenen van neuroleptisch maligne syndroom de behandeling staken.

Comorbiditeit: Wees voorzichtig bij cardio- en cerebrovasculaire aandoeningen, ziekte van Parkinson, condities die kunnen leiden tot hypotensie, een familie-anamnese van QT-verlenging, hypokaliëmie, ernstige leverfunctiestoornis, een nieraandoening in het eindstadium (creatinineklaring < 15 ml/min) en een voorgeschiedenis van convulsies. Klinische controle is aanbevolen bij (risicofactoren voor) diabetes mellitus en bij een nieraandoening in het eindstadium (creatinineklaring < 15 ml/min). Bij risicofactoren voor veneuze trombo-embolie preventieve maatregelen treffen. Gewichtscontrole wordt aanbevolen.

Het gebruik is niet aanbevolen bij aan dementie gerelateerde psychose en/of gedragsstoornissen door mogelijk meer kans op overlijden en op cerebrovasculaire bijwerkingen.

Onderzoeksgegevens: De veiligheid en werkzaamheid bij kinderen jonger dan 18 jaar is niet vastgesteld.

Rijvaardigheid: Het gebruik kan leiden tot verminderd reactie- en concentratievermogen; vele dagelijkse bezigheden (bv. autorijden) kunnen daarvan hinder ondervinden.

• Rij Veilig met Medicijnen

Overdosering

Zie voor symptomen en behandeling Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum en toxicologie.org/clozapine.

Overdosering

Neem voor informatie over een vergiftiging met lurasidon contact op met het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.

Eigenschappen

Dibenzodiazepinederivaat met antipsychotische en snel intredende sedatieve werking en nauwelijks extrapiramidale bijwerkingen. Het heeft sterk noradrenolytische, parasympathicolytische en antihistaminerge eigenschappen en verlaagt de waakzaamheid; het heeft een sterk effect op de dopamine D₄-receptor en een zwakke antidopaminerge werking op de andere dopaminereceptoren.

Kinetische gegevens

Eigenschappen

Antipsychoticum met een werking door selectieve remming van de dopaminerge(-D₂) receptoren en van de serotonerge (5HT_2A- en 5HT₇-)receptoren. Verder heeft het α_2a- en α_2c-blokkerende eigenschappen en een partieel agonistisch effect op de 5HT_1A-receptoren. Bindt niet aan histaminerge- en muscarinereceptoren.

Kinetische gegevens

Groepsinformatie

clozapine hoort bij de groep antipsychotica, atypische.

• amisulpride (N05AL05) Vergelijk
• aripiprazol (N05AX12) Vergelijk
• brexpiprazol (N05AX16) Vergelijk
• cariprazine (N05AX15) Vergelijk
• lurasidon (N05AE05) Vergelijk
• olanzapine (N05AH03) Vergelijk
• paliperidon (N05AX13) Vergelijk
• quetiapine (N05AH04) Vergelijk
• risperidon (N05AX08) Vergelijk
• sertindol (N05AE03) Vergelijk
• sulpiride (N05AL01) Vergelijk

Groepsinformatie

lurasidon hoort bij de groep antipsychotica, atypische.

• amisulpride (N05AL05) Vergelijk
• aripiprazol (N05AX12) Vergelijk
• brexpiprazol (N05AX16) Vergelijk
• cariprazine (N05AX15) Vergelijk
• clozapine (N05AH02) Vergelijk
• olanzapine (N05AH03) Vergelijk
• paliperidon (N05AX13) Vergelijk
• quetiapine (N05AH04) Vergelijk
• risperidon (N05AX08) Vergelijk
• sertindol (N05AE03) Vergelijk
• sulpiride (N05AL01) Vergelijk

Kosten

Kosten

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• antipsychotica, atypische

Indicaties

• delier bij Parkinson/'Lewy body' dementie
• dementie
• psychose
• ziekte van Parkinson

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)
• Geneesmiddelen bij ouderen

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• antipsychotica, atypische

Indicaties

• psychose

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)