ipratropium

Samenstelling

Advies

De belangrijkste niet-medicamenteuze adviezen bij astma zijn stoppen met roken en zorgen voor een rookvrije omgeving. Verder is het vermijden van expositie aan allergenen en andere prikkels van groot belang, met name bij allergisch astma. Bij volwassenen is de basis van de medicamenteuze behandeling een inhalatiecorticosteroïde (ICS), al dan niet in combinatie met een langwerkend β₂-sympathicomimeticum (LABA). Het indicatiegebied voor gebruik van een kortwerkend β₂-sympathicomimeticum (SABA) is beperkt; alleen bij zeer weinig frequente astmaklachten (≤ 2×/week overdag) of bij inspanningsklachten is 'zo nodig'-gebruik (max. 2×/week) van een SABA geïndiceerd. Bij kinderen bestaat de behandeling bij weinig frequente klachten (≤ 2×/week overdag) of bij inspanningsklachten uit ‘zo nodig’-gebruik een SABA; bij frequentere klachten deze behandeling combineren met een onderhoudsbehandeling ICS.

Ipratropium in combinatie met salbutamol kan worden gegeven ter coupering van een ernstige astma-longaanval. Het heeft geen plaats in de standaardbehandeling van volwassenen en kinderen met astma.

Geef bij een ernstige longaanval van astma bij volwassenen en kinderen (die ABCDE-stabiel zijn) salbutamol en eventueel bij volwassenen ook ipratropium. Geef tevens een orale predniso(lo)nkuur. Start bij een minder ernstige longaanval van astma bij volwassenen een kortwerkende β₂-sympathicomimeticum (SABA) of verhoog de dosis. Overweeg daarnaast te starten met inhalatiecorticosteroïden (ICS) of formoterol-ICS of verhoog de dosis. Overweeg een orale predniso(lo)nkuur op basis van eerdere ervaring.

Bij COPD is verreweg de belangrijkste interventie stoppen met roken, naast andere leefstijladviezen zoals meer bewegen. De medicamenteuze behandeling is symptomatisch en een aanvulling op niet-medicamenteuze adviezen; bij weinig klachten of beperkingen kan medicatie achterwege blijven. Behandel niet-frequente dyspneuklachten bij iemand die geen longaanval heeft gehad, met ‘zo nodig’-gebruik van een kortwerkende luchtwegverwijder, dit is een kortwerkende β₂-receptoragonist (SABA) of muscarine-antagonist (SAMA). Behandel regelmatige dyspneuklachten met een onderhoudsbehandeling van één of meer langwerkende luchtwegverwijders, zoals een langwerkende β₂-receptoragonist (LABA) en/of muscarine-antagonist (LAMA). Overweeg een inhalatiecorticosteroïde (ICS) alléén bij frequente longaanvallen (≥ 2 per jaar), ondanks behandeling met één of meer langwerkende luchtwegverwijders.

Geef een ABCDE-stabiele patiënt met een ernstige COPD-longaanval salbutamol; bij onvoldoende verbetering ook ipratropium. Geef bij verbetering een orale prednisolonkuur; verhoog de dosering van de luchtwegverwijders en/of pas de toedieningsvorm aan. Geef indien nodig een antibioticumkuur.

Verhoog bij een minder ernstige longaanval de dosering van de luchtwegverwijders. Geef afhankelijk van de mate van dyspneu een orale prednisolonkuur.

Voor een optimaal effect van geneesmiddelen bij astma en/of COPD is een juiste inhalatietechniek onontbeerlijk. Houd rekening met: patiëntgebonden factoren zoals coördinatie en inspiratiekracht, en milieuaspecten (aerosolen bevatten in verschillende mate een sterk milieubelastend broeikasgas).

Indicaties

• Als bronchusverwijder bij astma, COPD en bronchopulmonale aandoeningen met een spastische component (zoals chronische bronchitis en emfyseem) óf als β-sympathicomimetica niet worden verdragen.
• Longfunctieonderzoek (alleen bij vernevelvloeistof): ter bepaling van de reversibiliteit van de bronchusobstructie.

Gerelateerde informatie

• COPD, aanvalsbehandeling
• COPD, onderhoudsbehandeling
• astma, aanvalsbehandeling
• astma, onderhoudsbehandeling

Doseringen

Toediening

• De capsule alleen gebruiken met de daarvoor bestemde inhalator.
• De flacons vernevelvloeistof zijn uitsluitend bestemd voor éénmalig gebruik.

Bijwerkingen

Vaak (1-10%): hoofdpijn, duizeligheid. Droge mond, hoest, keelirritatie. Misselijkheid, gastro-intestinale motiliteitsstoornis.

Soms (0,1-1%):(supraventriculaire) tachycardie, hartkloppingen. Laryngospasmen, paradoxale bronchoconstrictie, faryngeaal oedeem, droge keel. Acute overgevoeligheidsreacties zoals jeuk, huiduitslag, angio-oedeem van tong, lippen en gezicht en anafylaxie. Mondoedeem, stomatitis, smaakveranderingen, braken, obstipatie, diarree. Urineretentie. Mydriasis, accommodatiestoornis, wazig zien, verhoogde oogdruk, nauwe-kamerhoekglaucoom, oogpijn, visuele halo's, conjunctivale hyperemie, cornea-oedeem.

Zelden (0,01-0,1%): atriumfibrilleren (m.n. bij hiervoor gevoelige patiënten). Darmafsluiting. Urticaria.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Interacties

Bijwerkingen van anticholinergica kunnen theoretisch worden versterkt.

Gelijktijdige toediening met een β₂-sympathicomimeticum of een xanthinederivaat kan het bronchusverwijdende effect van ipratropium verhogen.

Gelijktijdige toediening met een β₂-sympathicomimeticum kan risico op acuut glaucoom verhogen bij patiënten met een voorgeschiedenis van nauwe-kamerhoekglaucoom. Afzonderlijk toedienen of een gebruik van een goedsluitende veiligheidsbril kan dit risico verminderen.

Steri-Neb: de vernevelvloeistof niet gelijktijdig toedienen met vernevelvloeistoffen die benzalkoniumchloride als conserveermiddel hebben.

Zwangerschap

Teratogenese: Geen aanwijzingen voor schadelijkheid.

Advies: Alleen op strikte indicatie gebruiken.

Overig: Astma tijdens de zwangerschap geeft voor moeder en kind risico op complicaties, een optimale behandeling is daarom belangrijk.

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Onbekend.

Farmacologisch effect: Ervaring met het gebruik van ipratropium wijst erop dat het door de zuigeling goed wordt verdragen. De plasmaspiegels bij de moeder na inhalatie zijn laag door de lage biologische beschikbaarheid en het hoge verdelingsvolume, daarbij is de opname vanuit het maag-darmkanaal van de zuigeling gering. Er worden daarom geen effecten bij de zuigeling verwacht.

Advies: Kan waarschijnlijk veilig worden gebruikt.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Contra-indicaties

• overgevoeligheid voor atropine of atropinederivaten.

Waarschuwingen en voorzorgen

Staak de behandeling direct bij het optreden van paradoxale bronchospasmen en ga over op een andere behandeling.

Comorbiditeit: Wees voorzichtig bij hartaandoeningen en bij een predispositie voor prostaathypertrofie, urineretentie en darmafsluiting.

Oculaire effecten: Parasympathicolytica kunnen door pupilverwijding de oogdruk verhogen en een aanval van acuut glaucoom veroorzaken. Wees voorzichtig bij patiënten met nauwe-kamerhoekglaucoom. Contact met de ogen vermijden; bij voorkeur vernevelvloeistof via een mondstuk toedienen. Pijn of onaangenaam gevoel in de ogen, wazig zien, visuele halo's gecombineerd met rode ogen en cornea-oedeem kunnen tekenen zijn van een acute nauwe-kamerhoekglaucoom, dat acuut medische interventie behoeft.

Mogelijk zijn patiënten met cystische fibrose gevoeliger voor het effect van ipratropium op de gastro-intestinale motiliteit.

Overdosering

Symptomen

Bij inhalatie van 5 mg werd toename van de hartfrequentie en palpitatie waargenomen. Ernstige overdosering wordt gekenmerkt door atropine-achtige intoxicatieverschijnselen zoals tachycardie, tachypneu, hoge koorts en centrale effecten als rusteloosheid, verwardheid en hallucinaties. Gebruik van fysostigmine wordt in het algemeen niet aangeraden vanwege het risico van cardiotoxiciteit en inductie van convulsies.

Zie voor meer symptomen en behandeling de monografie op vergiftigingen.info.

Eigenschappen

Parasympathicolyticum, dat bij inhalatie bronchospasmolytisch werkt. De werking na inhalatie van de aerosol of het inhalatiepoeder treedt binnen 15 min in, is maximaal na 1–2 uur en houdt 3–6 uur aan; bij de vernevelvloeistof treedt de werking in na 15–30 min, is maximaal na 1–2 uur en houdt 4–8 uur aan.

Kinetische gegevens

Groepsinformatie

ipratropium hoort bij de groep parasympathicolytica, inhalatie.

• aclidinium (R03BB05) Vergelijk
• glycopyrronium (inhalatie) (R03BB06) Vergelijk
• tiotropium (R03BB04) Vergelijk
• umeclidinium (R03BB07) Vergelijk

Kosten

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• parasympathicolytica, inhalatie

Indicaties

• COPD, aanvalsbehandeling
• COPD, onderhoudsbehandeling
• astma, aanvalsbehandeling
• astma, onderhoudsbehandeling

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)