ondansetron
Advies
Geef aan de hand van het emetogene risico van de chemotherapie of radiotherapie, anti-emetische profylaxe. Volg bij gecombineerde chemoradiotherapie het anti-emetische schema van chemotherapie tenzij de radiotherapie in een hogere emetogene categorie zit.
Bij chemotherapie wordt een combinatie van de volgende middelen gegeven: een 5HT3-(serotonine)receptorantagonist, neurokinine-1 (NK1)-receptorantagonist, dexamethason en olanzapine.
Bij radiotherapie wordt een combinatie van de volgende middelen gegeven: een 5HT3-(serotonine)receptorantagonist, dexamethason en metoclopramide.
Offlabel: Misselijkheid en braken veroorzaakt door een gastro-enteritis gaan meestal vanzelf over. De behandeling van dehydratie door braken bestaat uit rehydreren met ORS (‘oral rehydration solutions’). Overweeg alleen een eenmalige dosis ondansetron (offlabel) als aanvulling op ORS bij kinderen met (een verhoogd risico op) dehydratie bij wie het braken toediening van ORS bemoeilijkt.
Indicaties
- Preventie van misselijkheid en braken als gevolg van cytotoxische chemotherapie en radiotherapie bij volwassenen;
- Behandeling van misselijkheid en braken als gevolg van chemotherapie bij kinderen ≥ 6 maanden;
- Preventie en behandeling van postoperatieve misselijkheid en braken bij volwassenen en kinderen ≥ 1 maand.
- Offlabel: Misselijkheid en braken bij een gastro-enteritis bij kinderen ≥ 3 maanden met een verhoogd risico op dehydratie en alleen als de ORS-rehydratie bemoeilijkt wordt door zeer frequent braken, of meermaals braken direct na ORS-toediening.
Gerelateerde informatie
Doseringen
Bij intra-abdominale ingrepen ondansetron niet oraal toedienen.
Misselijkheid en braken als gevolg van cytotoxische chemotherapie
Misselijkheid en braken als gevolg van radiotherapie
Postoperatieve misselijkheid en braken
Offlabel: Misselijkheid en braken bij gastro-enteritis
Bij een verminderde nierfunctie is een dosisaanpassing niet nodig.
Bij een matig of ernstig verminderde leverfunctie bedraagt de maximale dagdosering 8 mg (oraal of i.v.).
Toediening
- Parenteraal toedienen als:
- langzame i.v.-injectie in ten minste 30 s (injectievloeistof 2 mg/ml) of 15 min (injectievloeistof 0,08 mg/ml) of
- infuus in ten minste 15 min of
- i.m.-injectie.
- De smelttablet niet door de beschermende folie drukken, maar voorzichtig uit de blister halen. Op de punt van de tong laten smelten, daarna doorslikken.
- Een breukstreep op een filmomhulde tablet is alleen om het innemen te vereenvoudigen, niet om de tablet in gelijke doses te verdelen.
Bijwerkingen
Zeer vaak (> 10%): hoofdpijn.
Vaak (1-10%): warmtegevoelens of opvliegers, obstipatie. Lokale reacties op injectieplaats.
Soms (0,1-1%): insulten, bewegingsstoornis (inclusief extrapiramidale reacties zoals oculogyrische crisis en dyskinesie), pijn op de borst met en zonder ST-depressie, aritmie, bradycardie, hypotensie, hikken, asymptomatische verhoging van leverfunctiewaarden.
Zelden (0,01-0,1%): diarree en buikpijn, overgevoeligheidsreacties (inclusief soms fatale anafylaxie). QT-verlenging, incl. 'torsade de pointes'. Duizeligheid en voorbijgaande visusstoornissen (zoals wazig of dubbelzien) vnl. tijdens snelle i.v.-toediening.
Zeer zelden (< 0,01%): ernstige bulleuze huidreacties zoals toxische epidermale necrose, Stevens-Johnsonsyndroom. Voorbijgaande blindheid voornamelijk bij i.v.-toediening.
Verder zijn gemeld: myocardinfarct, huiduitslag, jeuk en oedeem.
Interacties
Gelijktijdig gebruik van apomorfine is gecontra-indiceerd vanwege meldingen van ernstige hypotensie en verlies van bewustzijn.
Bij gelijktijdig gebruik van sterke CYP3A4-inductoren (zoals fenytoïne, carbamazepine en rifampicine) neemt de orale klaring van ondansetron toe, leidend tot een lagere bloedconcentratie.
Ondansetron kan het analgetisch effect van tramadol remmen.
Wees voorzichtig bij combinatie met geneesmiddelen die het QT-interval verlengen en/of elektrolytenafwijkingen veroorzaken (o.a. kinidine, disopyramide, sotalol, tricyclische antidepressiva, sommige antipsychotica, macrolide antibiotica, chinolonen, enkele antimycotica).
Gelijktijdig gebruik met cardiotoxische geneesmiddelen (bv. antracyclinen (bv. doxorubicine, trastuzumab), bepaalde antibiotica (bv. erytromycine), sommige antiaritmica (bv. amiodaron), β-blokkers) kunnen de kans op ritmestoornissen vergroten.
Bij combinatie van een 5HT3-receptorantagonist met andere serotonerge middelen (waaronder SSRI's en SNRI's) is het serotoninesyndroom gemeld.
Bij combinatie met hepatotoxische chemotherapeutica, de leverfunctie nauwlettend controleren.
Zwangerschap
Teratogenese: Een grote hoeveelheid gegevens bij de mens, duidt in het algemeen niet op schadelijkheid voor de vrucht. De gegevens over gebruik in het 1e trimester zijn tegenstrijdig, maar een algeheel hoger risico op aangeboren afwijkingen wordt niet gezien. De meeste studies laten daarnaast geen hoger risico zien op specifieke afwijkingen. In 3 studies wordt een licht verhoogd risico op gespleten gehemelte gemeld en in 3 andere studies een licht verhoogd risico op hartafwijkingen; onbekend is of dit een causaal verband heeft.
Advies: Kan waarschijnlijk veilig worden gebruikt in het 2e en 3e trimester. Ondansetron kan in het 1e trimester bij ernstige zwangerschapsmisselijkheid en braken na zorgvuldige afweging toch een optie zijn, als middelen van eerste keus niet werken. Ernstige misselijkheid kan ook nadelige gevolgen hebben voor de zwangerschap.
Lactatie
Overgang in de moedermelk: Ja, in geringe mate.
Advies: Kan waarschijnlijk veilig worden gebruikt.
Contra-indicaties
- kruisovergevoeligheid voor andere selectieve 5HT3-receptorantagonisten.
Zie voor meer contra-indicaties, de rubriek Interacties.
Waarschuwingen en voorzorgen
Niet gebruiken bij patiënten met het aangeboren lange-QT-syndroom. Voorbijgaande ECG-veranderingen, inclusief verlengd QT-interval en 'torsade de pointes', kunnen voorkomen. Bij kinderen die een eenmalige gift ondansetron krijgen voor acute gastro-enteritis, lijkt het risico op QT-verlenging bij afwezigheid van verdere risicofactoren klinisch niet relevant. Wees voorzichtig bij een groter risico van verlenging van het QT-interval of hartaritmieën. Behandel een hypokaliëmie en hypomagnesiëmie vóór toediening van ondansetron, om het risico op verlengd QT-interval te verlagen. Veelvuldig braken bij een gastro-enteritis kan een elektrolytstoornis geven en het toedienen van ORS met een anti-emeticum kan zodoende de elektrolytenbalans juist weer herstellen.
Myocardischemie is gemeld. Bij sommige patiënten traden symptomen op direct na, met name intraveneuze, toediening. Wijs patiënten op symptomen van myocardinfarct.
Wees extra alert op bloedingen bij toediening bij een operatie aan neus- of keelamandelen; ondansetron kan deze bloedingen maskeren.
Controleer de leverfunctie nauwlettend bij kinderen die een combinatie met hepatotoxische chemotherapeutica krijgen.
Wees voorzichtig bij tekenen van een subacute darmobstructie, omdat 5HT3-receptorantagonisten de darmmotiliteit kunnen verminderen.
Ademhalingsproblemen symptomatisch behandelen; deze kunnen een voorbode zijn van een overgevoeligheidsreactie.
Kruisovergevoeligheid tussen selectieve 5HT3-receptorantagonisten kan voorkomen.
Onderzoeksgegevens
- Er zijn geen onderzoeksgegevens over de toepassing van ondansetron ter preventie van vertraagde of langdurige misselijkheid en braken veroorzaakt door chemotherapie of radiotherapie.
- Er is nog niet voldoende ervaring met ondansetron ter preventie en behandeling van postoperatieve misselijkheid en braken bij kinderen jonger dan 2 jaar.
Hulpstoffen
- Aspartaam, in smelttablet, kan schadelijk zijn voor mensen met fenylketonurie (PKU).
- Sorbitol, in stroop, kan maag-darmklachten veroorzaken en een licht laxerende werking hebben.
Overdosering
Symptomen
Visusstoornissen, ernstige obstipatie, hypotensie, vasovagale episode met een voorbijgaand tweedegraads AV-blok. Bij kinderen zijn symptomen van het serotoninesyndroom gemeld.
Zie voor meer symptomen en behandeling van een intoxicatie met ondansetron vergiftigingen.info.
Eigenschappen
Selectieve 5HT3(serotonine)-receptorantagonist. Het werkingsmechanisme is niet precies bekend. De braakreflex die optreedt na cytostaticagebruik of radiotherapie berust waarschijnlijk op het vrijkomen van serotonine. Door blokkering van 5HT3-receptoren in het maag-darmkanaal en het centrale en perifere zenuwstelsel gaat ondansetron de braakreflex tegen. Het werkingsmechanisme bij postoperatieve misselijkheid en braken is niet bekend, maar berust mogelijk op een soortgelijk principe.
Kinetische gegevens
| F | oraal 55–60% door first-pass-effect. Bij ernstige leverfunctiestoornis is Foraal bijna volledig door wegvallen van first-pass-effect. |
| T max | oraal ca. 1,6 uur. |
| V d | 2,5 l/kg. |
| Metabolisering | vnl. in de lever via CYP3A4, CYP2D6 en CYP1A2. |
| Eliminatie | met urine en feces als metabolieten; < 5% als onveranderde stof met de urine. |
| T 1/2el | ca. 3 uur, bij milde tot matige leverfunctiestoornis ca. 9 uur (6–22 uur), bij ernstige leverfunctiestoornis 15–32 uur. Kinderen van 1–4 maanden ca. 7 uur. |
Uitleg afkortingen
Groepsinformatie
ondansetron hoort bij de groep 5HT3-antagonisten.