Samenstelling

Samenstelling

Advies

Bij reumatoïde artritis gaat bij een overbruggingstherapie met systemische glucocorticoïden de voorkeur uit naar predniso(lo)n in lage tot intermediaire dosis, een hogere dosis met ‘step-down’-strategie of een intramusculaire injectie met methylprednisolon.

Geef bij een ernstige longaanval van astma bij volwassenen en kinderen (die ABCDE-stabiel zijn) salbutamol en eventueel bij volwassenen ook ipratropium. Geef tevens een orale predniso(lo)nkuur.

Start bij een minder ernstige longaanval van astma bij volwassenen een kortwerkende β₂-sympathicomimeticum (SABA) of verhoog de dosis. Overweeg daarnaast te starten met inhalatiecorticosteroïde (ICS) of formoterol-ICS of verhoog de dosis. Overweeg een orale predniso(lo)nkuur op basis van eerdere ervaring.

Bij de ziekte van Crohn zijn systemischwerkende corticosteroïden, bv. betamethason en predniso(lo)n, effectiever dan het lokaalwerkende budesonide, maar veroorzaken meer bijwerkingen. Als bij milde tot matige ziekteactiviteit na twee tot vier weken lokale behandeling geen meetbare verbetering optreedt, wordt de behandeling veelal omgezet naar een systemische.

Bij colitis ulcerosa zijn systemischwerkende corticosteroïden, bv. betamethason en predniso(lo)n, effectiever dan lokaalwerkende corticosteroïden, maar veroorzaken meer bijwerkingen.

Zie voor de plaats van deflazacort in de behandeling van Duchenne spierdystrofie (DMD) de geldende behandelrichtlijn op richtlijnendatabase.nl.

Advies

Zie voor meer informatie over de behandeling van primaire bijnierschorsinsufficiëntie en congenitale bijnierschorshyperplasie de ‘Clinical Practice Guidelines’ (filter op 'Adrenal') via Endocrine Society.

Geef bij een ernstige longaanval van astma bij volwassenen en kinderen (die ABCDE-stabiel zijn) salbutamol en eventueel bij volwassenen ook ipratropium. Geef tevens een orale predniso(lo)nkuur.

Start bij een minder ernstige longaanval van astma bij volwassenen een kortwerkende β₂-sympathicomimeticum (SABA) of verhoog de dosis. Overweeg daarnaast te starten met inhalatiecorticosteroïde (ICS) of formoterol-ICS of verhoog de dosis. Overweeg een orale predniso(lo)nkuur op basis van eerdere ervaring.

Geef een ABCDE-stabiele patiënt met een ernstige COPD-longaanval salbutamol; bij onvoldoende verbetering ook ipratropium. Geef bij verbetering een orale prednisolonkuur; verhoog de dosering van de luchtwegverwijders en/of pas de toedieningsvorm aan. Geef indien nodig een antibioticumkuur.

Verhoog bij een minder ernstige longaanval de dosering van de luchtwegverwijders. Geef afhankelijk van de mate van dyspneu een orale prednisolonkuur.

• ZIN-rapport 2017 hydrocortison Plenadren® bijnierschorsinsufficiëntie

Indicaties

• Reumatische aandoeningen en collageenziekten: intensivering van de behandeling en/of onderhoudstherapie van reumatoïde artritis en van arthritis psoriatica wanneer conservatieve behandeling ondoeltreffend is gebleken, polymyalgia rheumatica, acute reumatische koorts, systemische lupus erythematosus, ernstige dermatomyositis, polyarteritis nodosa en arteritis cranialis.
• Huidaandoeningen: gegeneraliseerde exfoliatieve dermatitis, ernstig multiform erytheem en erythema nodosum.
• Allergische aandoeningen: anafylaxie, astma, ernstige overgevoeligheidsreacties.
• Longziekten: extrinsieke allergische alveolitis (pneumoconiose ten gevolge van organisch poeder).
• Oogziekten: choroïditis, choroïdoretinitis, iritis en iridocyclitis.
• Lever- en maag-darm-ziekten: colitis ulcerosa, ziekte van Crohn en chronische actieve hepatitis.
• Nierziekten: nefrotisch syndroom.
• Duchenne-spierdystrofie bij leeftijd ≥ 2 jaar.

Gerelateerde informatie

• Reumatoïde artritis
• astma, aanvalsbehandeling
• colitis ulcerosa
• ziekte van Crohn

Indicaties

Oraal

• Substitutie bij primaire en secundaire bijnierschorsinsufficiëntie:
  • gewone preparaten (capsule/tablet): als een preparaat met gereguleerde afgifte niet kan worden voorgeschreven, of als vanwege stress extra bijnierschorshormoon nodig is, voor volwassenen en kinderen;
  • Alkindi (granulaat in capsule om te openen): voor kinderen (0-18 jaar);
  • Efmody (capsule mga): bij congenitale bijnierhyperplasie (adrenogenitaal syndroom) voor kinderen ≥ 12 jaar en volwassenen;
  • Plenadren (tablet mga): voor volwassenen.

Parenteraal/injectievloeistof

• primaire en secundaire (acute) bijnierschorsinsufficiëntie en (potentiële) bijniercrisis;
• als kortdurende stoottherapie (geen eerste keus) bij ernstige exacerbaties van astma of COPD, status asthmaticus en als adjuvans bij ernstig verlopende anafylactische reacties.

Gerelateerde informatie

• COPD, aanvalsbehandeling
• astma, aanvalsbehandeling

Doseringen

Verlaag de dosis altijd geleidelijk, zodat de functie van de hypothalamus-hypofyse-as zich kan herstellen.

Bij staken van de behandeling, de dosis geleidelijk afbouwen (indien langer dan paar dagen toegediend). Als afbouwen met minder dan 6 mg nodig is, deflazacort zo nodig vervangen door hydrocortison of een ander corticosteroïd.

Bij verminderde leverfunctie kan de bloedspiegel van deflazacort verhoogd zijn. Controleer de dosis zorgvuldig en geef de minimale effectieve dosis.

Om toediening bij jonge kinderen makkelijker te maken: maak de tablet fijn, meng met bv. appelmoes en dien direct toe.

Doseringen

De dosering afstemmen op de klinische respons van de individuele patiënt. Bij patiënten waarbij de endogene cortisolproductie nog enigszins aanwezig is, kan een lagere dosis dan wordt aanbevolen, voldoende zijn.

Bij primaire bijnierschorsinsufficiëntie hydrocortison combineren met een mineralocorticoïd.

Let op: Bij het wisselen van oraal hydrocortisonproduct (met name van een doorgeleverde bereiding naar een geregistreerd product of bij doorgeleverde bereidingen onderling) kunnen instelproblemen ontstaan, soms zelfs resulterend in een levensbedreigende bijniercrisis. Wees alert op klachten die wijzen op onder- of overdosering. Voor doorgeleverde bereidingen gelden minder strenge eisen voor het gehalte van de werkzame stof dan voor geregistreerde geneesmiddelen.

De laagst mogelijke dosis gebruiken en de dosering geleidelijk verminderen zodra dat mogelijk is.

Bij ouderen met een laag lichaamsgewicht kan een lagere dosis nodig zijn.

Verminderde nier- of leverfunctie: volgens de productinformatie van Efmody en Plenadren: bij een lichte tot matige nier- of leverfunctiestoornis is dosisaanpassing niet nodig; bij ernstige nier- of leverfunctiestoornis de klinische respons monitoren en zo nodig de dosis verlagen.

Bij gelijktijdig gebruik van een sterke CYP3A4-inductor of -remmer: overweeg dosisaanpassing van hydrocortison, zie ook rubriek Interacties.

Een volledige gemiste dosis van Alkindi alsnog zo snel mogelijk geven, evenals de volgende dosis op het gebruikelijke tijdstip; zelfs als dit betekent dat het kind twee doses tegelijk krijgt. Instrueer de ouder/verzorger om contact op te nemen met de arts als het kind het grootste deel van het granulaat in een dosis uitbraakt of uitspuugt; mogelijk moet een nieuwe dosis worden ingenomen om bijnierinsufficiëntie te voorkomen.

Toediening

• Alkindi granulaat in capsule: de capsule voorzichtig openen en de inhoud ervan (granulaat) rechtstreeks op de tong van het kind strooien of op een lepel strooien en aan het kind geven. Een andere mogelijkheid is de inhoud van de capsule op een lepel met zacht voedsel strooien (zoals yoghurt of fruitpuree) en dan direct (binnen 5 min) toedienen. Geef het kind direct na toediening drinken, bv. water of (moeder)melk, zodat al het granulaat wordt doorgeslikt. Het granulaat niet aan vloeistof toevoegen (de bittere smaak wordt dan niet goed gemaskeerd). Niet toedienen via een nasogastrische sonde vanwege risico op verstopping van de sonde.
• Efmody capsule mga: de ochtenddosis ten minste 1 uur vóór de maaltijd op een lege maag innemen en de avonddosis ten minste 2 uur na de laatste maaltijd van de dag innemen. De capsule heel innemen met water.
• Gewoon preparaat (capsule/tablet): innemen met water, met óf zonder voedsel.
• Plenadren tablet mga: na het opstaan ten minste 30 minuten vóór de inname van voedsel innemen, bij voorkeur rechtop en tussen 06.00 en 08.00 uur 's ochtends. De tablet heel innemen met een glas water. Bij meer dan één toediening per dag: de ochtenddosis volgens de instructie geven, latere doses kunnen met of zonder voedsel worden ingenomen.
• I.v.-toediening: de duur is afhankelijk van de dosis en varieert van 30 s (bv. 100 mg) tot 10 min (bv. 500 mg of meer).

Bijwerkingen

Zelden (0,01-0,1%): verhoogde vatbaarheid voor infecties. Relatieve bijnierinsufficiëntie (kan aanhouden tot een jaar na staken van langdurige behandeling); onderdrukking van de HPA-as; gewichtstoename met Cushing-achtige vetverdeling. Natriumretentie, kaliumdepletie. Depressie. Hoofdpijn. Ulcus pepticum, dyspepsie, gastro-intestinale bloeding. Striae, acne. Osteoporose. Oedeem.

Frequentie onbekend: diabetes mellitus, hirsutisme, amenorroe, groeiachterstand bij kinderen. Euforie, hypomanie. Duizeligheid, slapeloosheid, verhoogde intracraniële druk, cerebrale pseudotumor bij kinderen. Posterieur subcapsulair cataract (vooral bij kinderen), verhoogde intra-oculaire druk, wazig zien. Hartfalen, hypertensie. Trombo-embolische complicaties. Perforatie van ulcus pepticum, acute pancreatitis (vooral bij kinderen). Vertraagde wondgenezing, dunner en brozer worden van de huid. Aseptische botnecrose, myopathie (vooral bij langdurig gebruik van hoge doses).

Bij kinderen met Duchenne-spierdystrofie

Zeer vaak (> 10%): bovensteluchtweginfectie, nasofaryngitis. Cushing-achtige verschijnselen, hirsutisme. Toegenomen eetlust, centrale obesitas. Hoofdpijn. Hoest. Obstipatie, pijn in de bovenbuik. Erytheem. Pollakisurie. Fracturen. Gewichtstoename.

Vaak (1-10%): influenza. Abnormaal gedrag. Koorts.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Bijwerkingen

Substitutietherapie

Zeer vaak (≥ 10%): vertigo, hoofdpijn. Diarree. Vermoeidheid.

Vaak (1-10%): acute bijnierinsufficiëntie. Veranderde eetlust, verhoogde nuchtere bloedglucosewaarde. Slapeloosheid, ongewone dromen, depressieve stemming, slaapstoornis. Duizeligheid, carpale-tunnelsyndroom, paresthesie. Bovenbuikpijn, misselijkheid. Acne, abnormale haargroei, jeuk, huiduitslag. Artralgie, myalgie, vermoeide spieren, pijn in ledematen. Asthenie. Gewichtstoename, stijging renine.

Verder zijn gemeld: euforie, manie, psychose met hallucinaties en delier. Gastro-enteritis. Hypokaliëmische alkalose. Na toediening aan prematuren is hypertrofische cardiomyopathie gemeld.

Bij volwassenen die vanaf de kindertijd voor congenitale bijnierhyperplasie zijn behandeld, zijn verminderde botmineraaldichtheid, meer botbreuken en groeivertraging opgetreden. Het is onduidelijk hoe dit zich verhoudt met de huidige behandelregimes van hydrocortison.

Algemeen

Overdosering over een langere periode kan leiden tot ongewenste werkingen die typisch zijn voor glucocorticoïden; deze worden hieronder vermeld. Bij een goed gedoseerde substitutietherapie is de kans op deze bijwerkingen gering.

Vocht- en elektrolytenevenwicht: natrium- en vochtretentie, hartfalen bij daarvoor gevoelige patiënten, kaliumverlies, hypokaliëmische alkalose, hypertensie, verhoogde calciumuitscheiding.

Bewegingsapparaat: spierzwakte en spieratrofie (steroïdmyopathie), osteoporose met kans op compressiefracturen van de wervels of pathologische fracturen, aseptische botnecrose (vooral van de femur- en humeruskoppen), peesruptuur (vooral van de Achillespees).

Maag-darmstelsel: ulcus pepticum met meer kans op bloeding en (gemaskeerde) perforatie, darmperforatie, pancreatitis, oesofagitis, gastritis, dyspepsie, misselijkheid, opgezette buik.

Huid: vertraagde wondgenezing, dunne kwetsbare huid, petechiën en ecchymose, rode striae, erytheem van het gezicht, toegenomen transpiratie, verminderde respons bij huidtesten, acne, allergische reacties zoals urticaria, een versnelde groei van Kaposi-sarcoom (waarschijnlijk reversibel).

Bloed en bloedvaten: erytrocytose, granulocytose, lymfo- en eosinopenie, trombo-embolie.

Neurologische effecten: intracraniële drukverhoging met papiloedeem (pseudotumor cerebri), vooral bij kinderen tijdens of kort na snelle onttrekking, convulsies, vertigo, hoofdpijn.

Endocriene effecten: menstruatiestoornis, erectiestoornis, hirsutisme, Cushingsyndroom, belemmering van de groei bij kinderen, remming van hypothalamus-hypofyse-bijnieras, met kans op bijnierschorsinsufficiëntie ten tijde van stress (zoals trauma, operatie en ziekte), verlaagde glucosetolerantie, waardoor latente diabetes mellitus manifest kan worden.

Oog: subcapsulaire lenscataracten, glaucoom, exoftalmie, centrale sereuze chorioretinopathie, wazig zien.

Psychische reacties: euforie, slapeloosheid, angst, stemmingswisselingen, persoonlijkheidsveranderingen, depressie, manie, psychose. Ook kunnen bestaande emotionele instabiliteit en psychotische neigingen verergeren. Psychische bijwerkingen treden met name op aan het begin van de behandeling en tijdens perioden van dosisaanpassing. Ook na staken van de behandeling met corticosteroïden zijn psychische effecten gemeld.

Stofwisseling: negatieve stikstofbalans door eiwitafbraak, gewichtstoename, centripetale vetzucht (gelaat, romp) en zeer zelden reversibele epidurale, mediastinale of epicardiale lipomatose, versterkt door toegenomen eetlust (te beperken door dieetmaatregelen).

Overige: verhoogde gevoeligheid voor infecties (vooral bij hoge dosering). Overgevoeligheid, anafylactische of anafylactoïde reacties. Zeer zelden overgevoeligheidsreacties die zich ontwikkelen tot shock.

Na langdurige therapie kan plotseling staken van de toediening van corticosteroïden een corticosteroïdonthoudingssyndroom tot gevolg hebben, met symptomen zoals anorexia, misselijkheid, braken, lethargie, hoofdpijn, koorts, myalgie, artralgie, schilfering van de huid, gewichtsverlies en hypotensie; eventuele bijnierschorsinsufficiëntie lijkt hierbij geen rol te spelen.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Interacties

• Vaccinatie met levend-verzwakt virus bij gebruik van een immunosuppressieve dosering is gecontra-indiceerd, omdat een gegeneraliseerde infectie kan optreden. De immuunrespons op vaccins en toxoïden kan verminderd zijn.
• Vermijd gelijktijdig gebruik van sterke of matige CYP3A4-inductoren (zoals carbamazepine, efavirenz, fenobarbital, fenytoïne), omdat de blootstelling aan de actieve metaboliet van deflazacort aanzienlijk kan toenemen.
• Wees voorzichtig bij gelijktijdige toediening van CYP3A-remmers, waaronder cobicistat, omdat een toename van systemische bijwerkingen van het corticosteroïd kan optreden.
• Gelijktijdig toegediende oestrogenen kunnen het effect van corticosteroïden versterken. In sommige gevallen kan de dosis corticosteroïd worden verlaagd.
• De respons op anticoagulantia kan veranderen, daarom de INR extra controleren.
• Kaliumonttrekkende diuretica (zoals thiazide-diuretica) kunnen hypokaliëmie door corticosteroïden versterken.
• Corticosteroïden kunnen kaliumverlies veroorzaken, wat de kans op digoxine-toxiciteit kan verhogen.
• Gelijktijdig gebruik met NSAID’s kan het risico op gastro-intestinale ulcera verhogen.
• Een verhoging van de dosis bloedglucoseverlagende middelen kan nodig zijn.
• De serumspiegel van salicylaten kan dalen tijdens de behandeling met glucocorticoïden, en kan stijgen tot een toxisch niveau wanneer de behandeling wordt gestaakt zonder aanpassing van de dosis.
• Wees bij hypoprotrombinemie terughoudend met de combinatie van acetylsalicylzuur en corticosteroïden.
• Het effect van cholinesteraseremmers bij myasthenia gravis kan afnemen.
• Bij gelijktijdig gebruik van niet-depolariserende spierrelaxantia kan een verlengd relaxatie-effect optreden.
• De serumniveaus van jodium gekoppeld aan eiwitten en de thyroxinespiegel (T4) kunnen afnemen, evenals de absorptie van I-131.

Interacties

Bij substitutietherapie

• Geneesmiddelen die CYP3A4 induceren kunnen de serumconcentratie van hydrocortison verlagen. Verhoging van de dosis hydrocortison kan nodig zijn bij gelijktijdig gebruik van: anti-epileptica (carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne, oxcarbazepine, primidon), antibiotica (rifabutine, rifampicine), antiretrovirale middelen (efavirenz, nevirapine) en kruidengeneesmiddelen (zoals sint-janskruid).
• Geneesmiddelen die CYP3A4 remmen kunnen de serumconcentratie van hydrocortison verhogen. Verlaging van de dosis hydrocortison kan nodig zijn bij gelijktijdig gebruik van: antimycotica (itraconazol, ketoconazol, posaconazol, voriconazol), antibiotica (claritromycine, erytromycine), antiretrovirale middelen (ritonavir), grapefruit-/pompelmoessap en drop.

Bij farmacologische doses

• Vaccinatie met levende of verzwakte virussen is gecontra-indiceerd bij gebruik van een immunosuppressieve dosering. Toediening van geïnactiveerde virus- of bacteriële vaccins is mogelijk niet effectief.
• Enzyminductoren, zoals carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne, rifabutine en rifampicine, kunnen de plasmaconcentratie van corticosteroïden verlagen. De interactie is alleen relevant bij behandeling langer dan twee weken. Zowel bij starten als bij staken van de enzyminductor de corticosteroïddosering zo nodig bijstellen.
• Wees voorzichtig bij gelijktijdige toediening van CYP3A4-remmers (bv. cobicistat, HIV-proteaseremmers, claritromycine, erytromycine, itraconazol, posaconazol, voriconazol, grapefruit-/pompelmoessap), omdat een toename van systemische bijwerkingen van het corticosteroïd kan optreden.
• Wees voorzichtig bij combinatie met cyclofosfamide en tacrolimus.
• Het effect van corticosteroïden kan gedurende 3–4 dagen verminderd zijn na behandeling met mifepriston.
• Oestrogenen kunnen het effect van corticosteroïden versterken.
• De respons op anticoagulantia kan veranderen, daarom de INR extra controleren.
• De werking van zowel ciclosporine als corticosteroïden kan toenemen bij gelijktijdige toediening; convulsies zijn gemeld.
• Bij gelijktijdig gebruik van kaliumonttrekkende diuretica (zoals thiazide-diuretica), amfotericine B, xanthinederivaten of β₂-agonisten is er meer kans op hypokaliëmie. Er zijn meldingen dat gelijktijdig gebruik van amfotericine B gevolgd werd door vergroting van het hart en congestief hartfalen.
• De toxische grens van digoxine kan eerder worden bereikt.
• Gelijktijdig gebruik met NSAID's kan leiden tot een additief ulcerogeen effect.
• De behoefte aan insuline of orale bloedglucoseverlagende middelen bij diabetici kan toenemen.
• De plasmaspiegel van isoniazide kan dalen.
• De eliminatie van salicylaten kan worden versneld; bij het staken van de behandeling neemt de kans op salicylaatintoxicatie toe.
• Bij gelijktijdig gebruik van hoge doses corticosteroïden en neuromusculaire blokkers is acute myopathie beschreven.
• Het effect van cholinesteraseremmers bij myasthenia gravis kan afnemen.
• Bij veranderingen in de schildklierstatus kan aanpassing van de corticosteroïddosering nodig zijn.

Zwangerschap

Deflazacort passeert de placenta.

Teratogenese: Bij dieren zijn corticosteroïden in hoge doses schadelijk gebleken (schisis). Bij de mens geen duidelijke aanwijzingen voor schadelijkheid.

Farmacologisch effect: Bij chronisch gebruik van corticosteroïden in hogere doseringen is intra-uteriene groeivertraging beschreven. Chronisch gebruik in het 3^e trimester kan neonatale bijnierschorssuppressie veroorzaken; kenmerken hiervan zijn neonatale hypoglykemie, hypotensie, elektrolytverstoringen en verstoring van de immuunrespons.

Advies: Alleen op strikte indicatie gebruiken.

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Zwangerschap

Hydrocortison passeert de placenta nauwelijks. De foetale serumconcentratie is ca. 10% van de maternale concentratie.

Teratogenese: Bij dieren in hoge doses schadelijk gebleken (schisis). Bij de mens geen duidelijke aanwijzingen voor schadelijkheid.

Farmacologisch effect: Bij chronisch gebruik van corticosteroïden in hogere doseringen is intra-uteriene groeivertraging beschreven. Chronisch gebruik in het 3^e trimester kan neonatale bijnierschorssuppressie veroorzaken; kenmerken hiervan zijn neonatale hypoglykemie, hypotensie, elektrolytverstoringen en verstoring van de immuunrespons. Bij substitutietherapie wordt geen neonatale bijnierschorssuppressie of intra-uteriene groeivertraging verwacht.

Advies: Kan worden gebruikt tijdens de zwangerschap, mits zo kort en zo laag mogelijk gedoseerd. Substitutietherapie dient tijdens de zwangerschap te worden voortgezet; controleer hierbij de dosering nauwgezet.

Vruchtbaarheid: Bij zowel mannen als vrouwen met verminderde vruchtbaarheid ten gevolge van congenitale bijnierhyperplasie kan de vruchtbaarheid tijdens de behandeling weer herstellen. Dit kan tot onverwachte zwangerschappen leiden. Informeer de patiënt hierover voor aanvang van de behandeling, zodat anticonceptie kan worden overwogen.

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Onbekend. Bij gebruik van doses tot 50 mg per dag zijn systemische effecten bij de zuigeling onwaarschijnlijk. Bij gebruik van hogere doses is er een theoretisch risico op bijniersuppressie bij de zuigeling.

Advies: Volgens de fabrikant wegen de voordelen van borstvoeding waarschijnlijk op tegen het theoretische risico.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja, in geringe mate. Hydrocortison is hetzelfde als het lichaamseigen cortisol, dat van nature voorkomt in de borstvoeding.

Advies: Kan waarschijnlijk veilig worden gebruikt. Bij gebruik van een hogere dosis corticosteroïd gedurende langere tijd, de groei en ontwikkeling van het kind extra controleren. Substitutietherapie kan worden toegepast.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Contra-indicaties

• peptische ulceratie;
• bacteriële en virale infecties zoals actieve tuberculose, oculaire herpes simplex, herpes zoster (viremische fase), waterpokken;
• systemische schimmelinfecties;
• zie ook de rubriek Interacties.

Contra-indicaties

Bij gebruik als substitutietherapie gelden geen contra-indicaties.

Bij overige indicaties

• ulcus ventriculi of ulcus duodeni;
• acute infectieuze processen, m.n. virusinfecties en systemische schimmelinfecties;
• tropische worminfecties;
• zie ook de rubriek Interacties.

Voor Solu-Cortef: intrathecale en epidurale toediening.

Waarschuwingen en voorzorgen

Wees voorzichtig bij:

• hartziekte of hartfalen (behalve in aanwezigheid van actieve reumatische carditis),
• hypertensie,
• trombo-embolische aandoening,
• infectie (dan eerst een passende behandeling instellen),
• gastritis of oesofagitis,
• diverticulitis,
• ulceratieve colitis als er kans is op perforatie of pyogene infectie,
• recente darmanastomose,
• diabetes mellitus,
• emotionele instabiliteit of psychotische neiging,
• epilepsie,
• glaucoom,
• hypothyroïdie en cirrose (het glucocorticoïde effect kan dan versterkt zijn).

Controleer op mogelijke verstoring van de elektrolytenbalans bij langdurige behandeling en bij hoge doses. Pas zo nodig de natrium- en kaliuminname aan.

Het risico op fracturen neemt toe, vooral bij langdurig gebruik van hogere doseringen. Besteed aandacht aan leefstijladviezen en inname van voldoende calcium en vitamine D₃. Medicatie ter preventie van fracturen is geïndiceerd bij gebruik van glucocorticoïden met een verwachte duur > 3 maanden, afhankelijk van de dosis en de leeftijd. Zie de aanbevelingen in de NIV-richtlijn Osteoporose en fractuurpreventie, module Medicatie voor fractuurpreventie bij glucocorticoïden (2022).

Onderdrukking van de HPA-as (steroïdgeïnduceerde bijnierschorsinsufficiëntie) kan optreden bij langdurige behandeling. Om acute adrenale insufficiëntie te voorkomen, de corticosteroïdbehandeling altijd geleidelijk afbouwen, verspreid over weken of maanden naargelang de dosis en de duur van de behandeling. Bij stress (operatie, trauma, infectie) tijdens of gedurende een halfjaar ná een langdurige behandeling, kan een tijdelijke dosisverhoging ofwel opnieuw behandelen met corticosteroïden noodzakelijk zijn.

Bij kinderen kan langdurig gebruik een groei- en ontwikkelingsachterstand veroorzaken.

Bij ouderen kunnen de gebruikelijke bijwerkingen van systemische corticosteroïden gepaard gaan met ernstiger gevolgen.

Corticosteroïden kunnen de glucosetolerantie verminderen. Latente diabetes mellitus kan manifest worden; dan een glucoseverlagende behandeling instellen. Bij verergering van bekende diabetes de glucoseverlagende behandeling intensiveren.

Bij visuele veranderingen, zoals wazig zien, een oogarts raadplegen. Cataract, glaucoom en centrale sereuze chorioretinopathie zijn gemeld na gebruik van corticosteroïden.

Waarschuwingen en voorzorgen

Bij substitutietherapie

Acute bijnierschorsinsufficiëntie (met kans op levensbedreigende bijniercrisis) kan ontstaan als de dagelijkse dosering niet volstaat of in stress-situaties, omdat dan een verhoogde behoefte aan cortisol bestaat. In stress-situaties moet de dagelijkse vervangingsdosis tijdelijk worden verhoogd. Informeer de patiënt over het handelen in dergelijke omstandigheden en om direct medische hulp te zoeken bij een acute verslechtering; met name in het geval van gastro-enteritis, braken en/of diarree die leiden tot zowel vocht- en zoutverlies als tot ontoereikende absorptie van oraal hydrocortison. Symptomen van een naderende bijniercrisis zijn o.a.: moeheid, duizeligheid, misselijkheid, spierzwakte, buikpijn, diarree en concentratiestoornis.

Indien er sprake is van een ernstige stress-situatie (bv. ernstige infectie, hoge koorts, ernstig letsel, operatieve ingreep onder narcose), hydrocortison parenteraal toedienen op een locatie met reanimatiefaciliteiten, vanwege het risico op een bijniercrisis. Bij een kind dat braakt of zich acuut onwel voelt, direct starten met hydrocortison parenteraal.

Beoordeel de therapie op geleide van klinische parameters (zoals lichaamsgewicht, bloeddruk, energieniveau). Observeer nauwlettend op tekenen die dosisaanpassing noodzakelijk maken, waaronder verandering in de klinische status als gevolg van remissie of exacerbatie van de ziekte, verandering in elektrolyten (m.n. hypokaliëmie), de individuele respons op het middel en het effect van stress. Bij gebruik van Efmody de avonddosis beoordelen op basis van bloedonderzoek in de ochtend, en de ochtenddosis op basis van bloedonderzoek aan het begin van de middag.

Bij het wisselen van oraal hydrocortisonproduct (met name van een doorgeleverde bereiding naar een geregistreerd product, of bij doorgeleverde bereidingen onderling) kunnen instelproblemen ontstaan, soms zelfs resulterend in een levensbedreigende bijniercrisis. Controleer de patiënt tijdens het overschakelen.

Infecties zijn niet waarschijnlijker bij substitutietherapie, maar het risico ervan is groter (kans op bijniercrisis). Wees daarom alert op het ontstaan hiervan en start vroeg een stressdosering.

Wees bedacht op een mogelijke verstoring van de schildklierfunctie, omdat zowel hypo- als hyperthyroïdie de blootstelling aan hydrocortison kan beïnvloeden.

Potentieel ernstige psychische bijwerkingen zijn gemeld bij volwassenen die substitutiedoses kregen, meestal binnen enkele dagen of weken na aanvang van de behandeling. Laat de patiënt een arts raadplegen bij psychische symptomen, met name depressieve stemming of suïcidale ideatie.

Een verminderde botmineraaldichtheid kan ontstaan bij langdurige substitutietherapie met glucocorticoïden.

Controleer bij kinderen regelmatig de groei, bloeddruk en algeheel welzijn. Overmatige gewichtstoename met verminderde groeisnelheid of andere tekenen van het Cushingsyndroom wijzen op een overmatige vervanging van glucocorticoïden.

Bij adolescenten met congenitale bijnierhyperplasie kan versnelde geslachtsrijpheid optreden; bij tekenen hiervan, een dosisverhoging overwegen.

Voor vruchtbare mannen en vrouwen met congenitale bijnierhyperplasie: zie de rubriek Zwangerschap.

Bij gebruik van het granulaat (Alkindi) kan dit soms zichtbaar zijn in de ontlasting. Dit is normaal en komt doordat de kern van het granulaat, na afgifte van hydrocortison, niet wordt opgenomen door de darmen.

Preparaten met gereguleerde afgifte (Efmody, Plenadren) worden niet aanbevolen bij een verhoogde maag-darmmotiliteit (chronische diarree), vanwege de kans op een verminderde cortisolblootstelling. Monitor de klinische respons bij aandoeningen met een verminderde maag-darmmotiliteit en bij gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die de maaglediging en -motiliteit beïnvloeden.

Er zijn geen gegevens over de veiligheid en werkzaamheid van Efmody bij een leeftijd < 12 jaar of > 65 jaar. De veiligheid en werkzaamheid van Plenadren zijn niet vastgesteld bij kinderen < 18 jaar.

Bij farmacologische doses

Complicaties van de behandeling met glucocorticoïden zijn afhankelijk van de dosis en de behandelduur. Pas de behandeling aan de patiënt aan, incl. controle van gewicht, bloeddruk en elektrolyten. Bij chronisch gebruik van farmacologische doses glucocorticoïden is regelmatige oogheelkundige controle gewenst, vanwege het risico op cataract en glaucoom. Controleer patiënten met bestaande cardiovasculaire risicofactoren extra bij langdurig gebruik, wegens bijwerkingen op het cardiovasculaire systeem, zoals dyslipidemie en hypertensie.

Langdurige behandeling kan resulteren in onderdrukking van de HPA-as (steroïdgeïnduceerde bijnierschorsinsufficiëntie). Om acute adrenale insufficiëntie te voorkomen, de corticosteroïdbehandeling altijd geleidelijk afbouwen. Bij stress (operatie, trauma, infectie) tijdens en ook nog gedurende een halfjaar ná een langdurige behandeling, kan een tijdelijke dosisverhoging ofwel opnieuw behandelen met corticosteroïden noodzakelijk zijn.

Glucocorticoïden in hoge doses kunnen de gevoeligheid voor infecties verhogen en kunnen bepaalde symptomen van een infectie maskeren; tevens kan lokalisatie van een infectie moeilijk zijn. Bij bacteriële infecties zo mogelijk eerst de verwekker(s) bepalen en de infectie behandelen alvorens met de toediening van glucocorticoïden te beginnen. Waterpokken en mazelen kunnen bij niet-immune patiënten een ernstiger en zelfs fataal beloop hebben.

Comorbiditeit: vanwege meer kans op complicaties voorzichtig zijn bij: gastro-intestinaal ulcuslijden in de voorgeschiedenis, diverticulitis, colitis ulcerosa met een dreigende perforatie of met een pyogene infectie (zoals een abces), recente darmanastomosen, latente tuberculose, osteoporose, hypertensie, hartfalen, trombo-embolische aandoeningen, diabetes mellitus, corticosteroïdgeïnduceerde psychoses, leverfalen, nierinsufficiëntie, epilepsie, myasthenia gravis, glaucoom en oculaire herpes vanwege een mogelijke perforatie van de cornea. Wees voorzichtig bij (vermoedelijke) feochromocytoom, omdat feochromocytoomcrisis is gemeld na toediening van systemische corticosteroïden.

Ouderdom en een lage BMI zijn risicofactoren voor veelvoorkomende bijwerkingen van glucocorticoïden, zoals osteoporose, atrofie van de huid, diabetes mellitus, hypertensie en een verhoogde gevoeligheid voor infecties.

De groei en ontwikkeling van kinderen nauwlettend volgen bij langdurig gebruik, in verband met de groeiremmende werking van corticosteroïden.

Na toediening aan prematuren is hypertrofische cardiomyopathie gemeld. Daarom een passende diagnostische beoordeling en bewaking van de hartfunctie en -structuur uitvoeren.

Anafylactische reacties zijn voorgekomen bij behandeling met parenterale glucocorticoïden. Daarom vóór toediening de aangewezen voorzorgsmaatregelen nemen, in het bijzonder wanneer de patiënt eerder allergisch reageerde op een geneesmiddel.

I.m.-injectie niet toepassen bij immuungemedieerde trombocytopenie.

Overdosering

Zie voor symptomen en behandeling de monografie corticosteroïden op vergiftigingen.info.

Overdosering

Symptomen

Bij langdurige overdosering o.a.: gewichtstoename, hoge bloeddruk en slaapstoornissen.

Zie voor meer symptomen en behandeling de monografie corticosteroïden op vergiftigingen.info.

Eigenschappen

Deflazacort, een oxazolinederivaat van prednisolon, is een synthetische corticosteroïde prodrug waarvan de actieve metaboliet met hoge affiniteit bindt aan glucocorticoïde receptoren in weefsels, om krachtige ontstekingsremmende en immunosuppressieve effecten uit te oefenen. Heeft overwegend een glucocorticoïde effect en weinig tot geen effect op natriumretentie.

6 mg deflazacort komt overeen met 5 mg prednison.

Kinetische gegevens

Eigenschappen

Hydrocortison is een glucocorticoïde en de synthetische vorm van het hormoon cortisol dat door de bijnierschors wordt afgescheiden. Het heeft zowel glucocorticoïde als mineralocorticoïde eigenschappen. De maximale farmacologische werkzaamheid van glucocorticoïden wordt later bereikt dan de piekserumspiegel.

Kinetische gegevens

Groepsinformatie

deflazacort hoort bij de groep corticosteroïden, systemisch.

• betamethason (systemisch) (H02AB01) Vergelijk
• cortison (H02AB10) Vergelijk
• dexamethason (systemisch) (H02AB02) Vergelijk
• fludrocortison (H02AA02) Vergelijk
• hydrocortison (systemisch) (H02AB09) Vergelijk
• methylprednisolon (H02AB04) Vergelijk
• methylprednisolon/lidocaïne (H02BX01) Vergelijk
• prednisolon (systemisch) (H02AB06) Vergelijk
• prednison (H02AB07) Vergelijk
• triamcinolonacetonide (systemisch) (H02AB08) Vergelijk
• triamcinolonhexacetonide (H02AB08) Vergelijk

Groepsinformatie

hydrocortison (systemisch) hoort bij de groep corticosteroïden, systemisch.

• betamethason (systemisch) (H02AB01) Vergelijk
• cortison (H02AB10) Vergelijk
• deflazacort (H02AB13) Vergelijk
• dexamethason (systemisch) (H02AB02) Vergelijk
• fludrocortison (H02AA02) Vergelijk
• methylprednisolon (H02AB04) Vergelijk
• methylprednisolon/lidocaïne (H02BX01) Vergelijk
• prednisolon (systemisch) (H02AB06) Vergelijk
• prednison (H02AB07) Vergelijk
• triamcinolonacetonide (systemisch) (H02AB08) Vergelijk
• triamcinolonhexacetonide (H02AB08) Vergelijk

Kosten

Kosten

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• corticosteroïden, systemisch

Indicaties

• Reumatoïde artritis
• astma, aanvalsbehandeling
• colitis ulcerosa
• ziekte van Crohn

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• corticosteroïden, systemisch

Indicaties

• COPD, aanvalsbehandeling
• astma, aanvalsbehandeling

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)