Samenstelling

Zie voor hulpstoffen de productinformatie van CBG/EMA of raadpleeg een apotheker.

Celestone (als 3 mg di-Na-fosfaat + 2,7 mg acetaat) Organon Pharma BV

Toedieningsvorm: Suspensie voor injectie 'Chronodose'
Sterkte: 5,7 mg/ml
Verpakkingsvorm: ampul 1 ml, flacon 5 ml

Uitleg symbolen

XGVS	Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelen vergoedings systeem (GVS).
OTC	'Over the counter', dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel.
Bijlage 2	Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering.
Aanvullende monitoring	Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb.

Samenstelling

Zie voor hulpstoffen de productinformatie van CBG/EMA of raadpleeg een apotheker.

Acecort ACE Pharmaceuticals bv

Toedieningsvorm: Tablet, omhuld
Sterkte: 1 mg, 2 mg, 3 mg, 5 mg, 10 mg

Toedieningsvorm: Tablet, omhuld '10+5'

Combinatieverpakking: 7 rode tabletten 10 mg (ochtenddosering) en 14 oranje tabletten 5 mg (middag- en avonddosering).

Alkindi Diurnal Europe bv

Toedieningsvorm: Granulaat
Sterkte: 0,5 mg
Verpakkingsvorm: Capsule om te openen

Toedieningsvorm: Granulaat
Sterkte: 1 mg
Verpakkingsvorm: Capsule om te openen

Toedieningsvorm: Granulaat
Sterkte: 2 mg
Verpakkingsvorm: Capsule om te openen

Toedieningsvorm: Granulaat
Sterkte: 5 mg
Verpakkingsvorm: Capsule om te openen

Efmody Diurnal Europe bv

Toedieningsvorm: Capsule met gereguleerde afgifte, hard
Sterkte: 5 mg, 10 mg

Hydrocortison FNA Formularium der Nederlandse Apothekers

Toedieningsvorm: Capsule
Sterkte: 1 mg, 2 mg, 3 mg, 4 mg, 5 mg, 6 mg, 7 mg, 8 mg, 9 mg, 10 mg

Capsulae hydrocortisoni FNA.

Hydrocortison Diverse fabrikanten

Toedieningsvorm: Tablet, omhuld
Sterkte: 1 mg, 2 mg, 5 mg, 10 mg, 20 mg

Plenadren Takeda Nederland bv

Toedieningsvorm: Tablet met gereguleerde afgifte
Sterkte: 5 mg, 20 mg

Solu-Cortef (als Na-succinaat) Pfizer bv

Toedieningsvorm: Poeder voor injectievloeistof
Sterkte: 100 mg
Verpakkingsvorm: zonder en met solvens ('Act-O-Vial') 2 ml

Uitleg symbolen

XGVS	Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelen vergoedings systeem (GVS).
OTC	'Over the counter', dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel.
Bijlage 2	Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering.
Aanvullende monitoring	Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb.

Advies

Behandeling van artrose bestaat primair uit oefentherapie. Bij mensen met artrose van de knie en overgewicht is gewichtsreductie aan te bevelen. Medicamenteuze therapie begint met intermitterend gebruik van paracetamol en/of een cutane NSAID, waarbij de voorkeur afhangt van de lokatie van de artrose. Bij onvoldoende effect kan intermitterend een oraal NSAID worden toegepast (diclofenac, ibuprofen of naproxen). Incidenteel is een intra-articulaire injectie met een corticosteroïd mogelijk, als bovengenoemde middelen onvoldoende effectief of gecontra-indiceerd zijn. Overweeg in de tweedelijnszorg, afhankelijk van het aangedane gewricht (zie behandelplan), (offlabel) toepassing van duloxetine, predniso(lo)n, intra-articulair hyaluronzuur of eventueel tramadol.

Bij reumatoïde artritis gaat bij een overbruggingstherapie met systemische glucocorticoïden de voorkeur uit naar predniso(lo)n in lage tot intermediaire dosis, een hogere dosis met ‘step-down’-strategie of een intramusculaire injectie met methylprednisolon.

Geef bij een ernstige longaanval van astma bij volwassenen en kinderen (die ABCDE-stabiel zijn) salbutamol en eventueel bij volwassenen ook ipratropium. Geef tevens een orale predniso(lo)nkuur.

Start bij een minder ernstige longaanval van astma bij volwassenen een kortwerkende β₂-sympathicomimeticum (SABA) of verhoog de dosis. Overweeg daarnaast te starten met inhalatiecorticosteroïde (ICS) of formoterol-ICS of verhoog de dosis. Overweeg een orale predniso(lo)nkuur op basis van eerdere ervaring.

Geef een ABCDE-stabiele patiënt met een ernstige COPD-longaanval salbutamol; bij onvoldoende verbetering ook ipratropium. Geef bij verbetering een orale prednisolonkuur; verhoog de dosering van de luchtwegverwijders en/of pas de toedieningsvorm aan. Geef indien nodig een antibioticumkuur.

Verhoog bij een minder ernstige longaanval de dosering van de luchtwegverwijders. Geef afhankelijk van de mate van dyspneu een orale prednisolonkuur.

Bij de ziekte van Crohn zijn systemischwerkende corticosteroïden, bv. betamethason en predniso(lo)n, effectiever dan het lokaalwerkende budesonide, maar veroorzaken meer bijwerkingen. Als bij milde tot matige ziekteactiviteit na twee tot vier weken lokale behandeling geen meetbare verbetering optreedt, wordt de behandeling veelal omgezet naar een systemische.

Bij colitis ulcerosa zijn systemischwerkende corticosteroïden, bv. betamethason en predniso(lo)n, effectiever dan lokaalwerkende corticosteroïden, maar veroorzaken meer bijwerkingen.

Zie voor een advies bij de profylaxe van misselijkheid en braken bij behandeling van kanker: misselijkheid en braken bij chemo- en radiotherapie.

Advies

Zie voor meer informatie over de behandeling van primaire bijnierschorsinsufficiëntie en congenitale bijnierschorshyperplasie de ‘Clinical Practice Guidelines’ (filter op 'Adrenal') via Endocrine Society.

Geef bij een ernstige longaanval van astma bij volwassenen en kinderen (die ABCDE-stabiel zijn) salbutamol en eventueel bij volwassenen ook ipratropium. Geef tevens een orale predniso(lo)nkuur.

Start bij een minder ernstige longaanval van astma bij volwassenen een kortwerkende β₂-sympathicomimeticum (SABA) of verhoog de dosis. Overweeg daarnaast te starten met inhalatiecorticosteroïde (ICS) of formoterol-ICS of verhoog de dosis. Overweeg een orale predniso(lo)nkuur op basis van eerdere ervaring.

Geef een ABCDE-stabiele patiënt met een ernstige COPD-longaanval salbutamol; bij onvoldoende verbetering ook ipratropium. Geef bij verbetering een orale prednisolonkuur; verhoog de dosering van de luchtwegverwijders en/of pas de toedieningsvorm aan. Geef indien nodig een antibioticumkuur.

Verhoog bij een minder ernstige longaanval de dosering van de luchtwegverwijders. Geef afhankelijk van de mate van dyspneu een orale prednisolonkuur.

ZIN-rapport 2017 hydrocortison Plenadren® bijnierschorsinsufficiëntie

Indicaties

Reumatologische aandoeningen zoals geselecteerde gevallen of bijzondere vormen (syndroom van Felty, - Sjögren) van reumatoïde artritis, incl. juveniele reumatoïde artritis, acuut reuma, lupus erythematodes disseminatus, polyarteriitis nodosa en andere vasculitiden, arteriitis temporalis, poly- en dermatomyositis.
Longaandoeningen zoals verergering van een bestaande astma of COPD, geselecteerde gevallen van sarcoïdose, allergische longaandoeningen (bv. eosinofiele longinfiltratie), cryptogene fibroserende alveolitis.
Maag-darmaandoeningen zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn, bepaalde vormen van hepatitis.
Hematologische aandoeningen zoals auto-immuun hemolytische anemie, immuungemedieerde trombocytopenie bij volwassenen en reticulo-lymfoproliferatieve aandoeningen.
Nieraandoeningen: nefrotisch syndroom, vooral indien onderdeel van lupus erythematodes.
Endocrinologische aandoeningen zoals congenitale bijnierschorshyperplasie, endocriene exophthalmus.
Oncologische aandoeningen zoals lymfatische leukemieën (m.n. acute vormen), maligne lymfomen (ziekte van Hodgkin, non-Hodgkin-lymfoom), de ziekte van Kahler, gemetastaseerd mammacarcinoom, hypercalciëmie ten gevolge van skeletmetastasen of de ziekte van Kahler.
Neurologische aandoeningen zoals acute exacerbaties van multipele sclerose, hersenoedeem ten gevolge van hersenmetastasen.
Oogheelkundige aandoeningen zoals choroïdoretinitis, iridocyclitis, neuritis optica en pseudotumor orbitae.
Huidaandoeningen zoals pemfigus vulgaris en parapemphigus, erytrodermie, Stevens-Johnsonsyndroom, mycosis fungoides, bulleuze dermatitis herpetiformis.
Diversen: Als adjuvans bij heftige allergische en anafylactische reacties. Als immunosuppressivum bij orgaantransplantatie. Als adjuvans bij preventie van misselijkheid en braken bij behandeling van kanker met oncolytica met een ernstig emetogeen effect.
Profylaxe voor zwangere tegen ademhalingsmoeilijkheden bij haar kind dat prematuur geboren dreigt te worden (voor de 32^e week), ook in geval van een lage lecithine/sfingomyeline-ratio (diagnostiek longrijpheid) bij de foetus.

Lokale therapie

bursitis en ontstekingsaandoeningen van pezen (zoals tendosynovitis), ontstekingsaandoeningen van spieren (zoals fibrositis en myositis), reumatoïde artritis en osteoartritis, bepaalde ontstekingsaandoeningen van de voet.
Intralaesionaal bij diverse dermatologische aandoeningen.

Gerelateerde informatie

Indicaties

Oraal

Substitutie bij primaire en secundaire bijnierschorsinsufficiëntie:
- gewone preparaten (capsule/tablet): als een preparaat met gereguleerde afgifte niet kan worden voorgeschreven, of als vanwege stress extra bijnierschorshormoon nodig is, voor volwassenen en kinderen;
- Alkindi (granulaat in capsule om te openen): voor kinderen (0-18 jaar);
- Efmody (capsule mga): bij congenitale bijnierhyperplasie (adrenogenitaal syndroom) voor kinderen ≥ 12 jaar en volwassenen;
- Plenadren (tablet mga): voor volwassenen.

Parenteraal/injectievloeistof

primaire en secundaire (acute) bijnierschorsinsufficiëntie en (potentiële) bijniercrisis;
als kortdurende stoottherapie (geen eerste keus) bij ernstige exacerbaties van astma of COPD, status asthmaticus en als adjuvans bij ernstig verlopende anafylactische reacties.

Gerelateerde informatie

Doseringen

De benodigde dosering is variabel; bepaal de individuele dosis op basis van de specifieke aandoening, de ernst en de respons.

Klap alles open Klap alles dicht

In het algemeen

Volwassenen

Injectievloeistof 'Chronodose': intramusculair: starten met een injectie van 1–2 ml, zo nodig wekelijks herhalen of vaker indien nodig. Bij minder ernstige aandoeningen eventueel lagere doses.

Bij een goede respons de initiële dosis in kleine stappen verlagen, totdat de laagste dosis is bereikt om een adequate klinische respons te onderhouden.

Dreigende vroeggeboorte of lage lecithine-sfingomyelineratio

Volwassenen

Injectievloeistof 'Chronodose': 2 ml intramusculair, ten minste 24 uur (bij voorkeur 48–72 uur) vóór het verwachte tijdstip van de bevalling. Na 24 uur kan een tweede dosis van 2 ml worden toegediend, tenzij patiënte al bevallen is.

Bursitis

Volwassenen

Injectievloeistof 'Chronodose': intrabursaal 1 ml per keer, zo nodig met intervallen van 1–2 weken herhalen.

Tendinitis, myositis, fibrositis, tendosynovitis, peritendinitis en peri-articulaire ontstekingsaandoeningen

Volwassenen

Injectievloeistof 'Chronodose': 3–4 lokale injecties van 1 ml, toegediend met een interval van 1–2 weken; bij voorkeur in de peesschede toedienen, bij peri-articulaire aandoeningen het pijnlijke gebied infiltreren; bij ganglia van bewegingskapsels 0,5 ml direct in de cysteuze gewrichtszwelling injecteren.

Reumatoïde artritis en osteoartritis

Volwassenen

Injectievloeistof 'Chronodose': intra-articulair 0,25–0,5 ml in kleine gewrichten (hand en borstkas); 0,5–1 ml in middelgrote gewrichten (elleboog en pols), 1 ml in grote gewrichten (knie, enkel, schouder), 1–2 ml in zeer grote gewrichten (heup).

Diverse dermatologische aandoeningen

Volwassenen

Injectievloeistof 'Chronodose': intralaesionaal 0,2 ml/cm². In totaal max. 1 ml per week.

Inflammatoire voetaandoeningen

Volwassenen

Injectievloeistof 'Chronodose': bij bursitis onder eksteroog 2 opeenvolgende lokale injecties van 0,25 ml. Bij acute gezwollen artritis kunnen doses tot 1 ml nodig zijn.

Kinderen

Injectievloeistof 'Chronodose': lokaal 0,25–0,5 ml met intervallen van 3–7 dagen.

Toediening

Voor intramusculair of lokaal gebruik. Niet intraveneus of subcutaan toedienen.
De suspensie voor injectie schudden voor gebruik.
I.m.-injectie diep in een grote spiermassa geven, om lokale weefselatrofie te voorkomen.
Bij lokale toediening kan de injectievloeistof in de spuit eventueel worden gemengd met 1% of 2% lidocaïne/procaïnehydrochloride of vergelijkbare lokale anesthetica voor zover deze geen parabenen bevatten.

Doseringen

De dosering afstemmen op de klinische respons van de individuele patiënt. Bij patiënten waarbij de endogene cortisolproductie nog enigszins aanwezig is, kan een lagere dosis dan wordt aanbevolen, voldoende zijn.

Bij primaire bijnierschorsinsufficiëntie hydrocortison combineren met een mineralocorticoïd.

Let op: Bij het wisselen van oraal hydrocortisonproduct (met name van een doorgeleverde bereiding naar een geregistreerd product of bij doorgeleverde bereidingen onderling) kunnen instelproblemen ontstaan, soms zelfs resulterend in een levensbedreigende bijniercrisis. Wees alert op klachten die wijzen op onder- of overdosering. Voor doorgeleverde bereidingen gelden minder strenge eisen voor het gehalte van de werkzame stof dan voor geregistreerde geneesmiddelen.

Klap alles open Klap alles dicht

Bijnierschorsinsufficiëntie

Volwassenen

Gewoon preparaat (capsule/tablet): veelal 15-25 mg per dag, verdeeld over 2-3 doses. In geval van twee doses verdelen over ⅔ in de ochtend en ⅓ in de avond. In geval van drie doses is de ochtenddosis 2× zo hoog als de middag- en avonddosis. Bij overmatige lichamelijke en/of geestelijke stress de dosering verhogen, vooral in de middag/avond. Bij ernstige stress (bv. ernstige infectie, hoge koorts, ernstig letsel, operatieve ingreep onder narcose): verhoog de dosis direct en vervang de orale toediening door parentale, bij voorkeur i.v.-toediening. Bij minder ernstige stress (bv. milde infectie, matige koorts, kleine operatieve procedure): verhoog de totale dagdosis tijdelijk met een factor 2 of 3.

Plenadren tablet met gereguleerde afgifte: veelal 20-30 mg 1×/dag in de ochtend, max. 40 mg/dag. Bij ernstige stress (bv. ernstige infectie, hoge koorts, ernstig letsel, operatieve ingreep onder narcose): verhoog de dosis direct en vervang de orale toediening door parentale, bij voorkeur i.v.-toediening. Bij minder ernstige stress (bv. milde infectie, matige koorts, kleine operatieve procedure): verhoog de dagdosis tijdelijk door de onderhoudsdosis 2 of 3× per dag te geven met tussenpozen van 8 ± 2 uur (dus niet de ochtenddosis verhogen); ga hierbij over op hydrocortisontabletten met directe afgifte, of voeg deze toe aan de behandeling met Plenadren. Bij overschakelen van 3×/dag hydrocortison naar Plenadren: geef dezelfde totale dagdosis. Controleer vervolgens de klinische respons, een nadere afstemming van de dosis kan nodig zijn. Het overschakelen van hydrocortison 2×/dag, cortison of synthetische glucocorticoïden op Plenadren is niet onderzocht; aanbevolen wordt om over te gaan op een dagelijkse hydrocortisonequivalente dosis (zie tabel 1 in corticosteroïden, systemisch#werking), een specifieke dosisaanpassing kan nodig zijn.

Kinderen tot 18 jaar

Volgens het Kinderformularium van het NKFK: 8-10 mg/m² lichaamsoppervlak/dag in 3 doses, dosisverdeling over de dag in de verhouding 2:1:1, bij kinderen < 3 maanden een dosisverdeling over de dag in de verhouding 1:1:1, wegens het nog ontbreken van een dag/nacht-ritme. Het Kinderformularium geeft verder aparte doseerschema's voor bijnierinsufficiëntie-stressdosering (acute crisis) en stressdosering-perioperatief substitutieschema, zie de pagina hydrocortison.

Volgens de fabrikanten: gewoon preparaat (tablet): 8-10 mg/m² lichaamsoppervlak/dag, doorgaans verdeeld over 3-4 doses. In geval van drie doses is de ochtenddosis 2× zo hoog als de middag- en avonddosis. Bij overmatige lichamelijke en/of geestelijke stress de dosering verhogen, vooral in de middag/avond. Bij ernstige stress (bv. ernstige infectie, hoge koorts, ernstig letsel, operatieve ingreep onder narcose): verhoog de dosis direct en vervang de orale toediening door parentale, bij voorkeur i.v.-toediening. Bij minder ernstige stress (bv. milde infectie, matige koorts, kleine operatieve procedure): verhoog de totale dagdosis tijdelijk met een factor 2 of 3.

Alkindi granulaat in capsule: 8-10 mg/m² lichaamsoppervlak/dag, verdeeld over 3 of 4 doses. Bij overmatige lichamelijke en/of geestelijke stress de dosering verhogen, vooral 's middags of 's avonds. Bij ernstige stress (bv. ernstige infectie, hoge koorts, ernstig letsel, operatieve ingreep onder narcose): verhoog de dosis direct en vervang de orale toediening door parentale, bij voorkeur i.v.-toediening. Bij minder ernstige stress (bv. milde infectie, matige koorts, kleine operatieve procedure): verhoog de totale dagdosis tijdelijk met een factor 2 of 3. Bij overschakelen van een conventioneel oraal hydrocortisonpreparaat op Alkindi: geef dezelfde totale dagdosis. De eerste week na overschakelen nauwlettend controleren op symptomen van bijnierinsufficiëntie.

Congenitale bijnierhyperplasie (adrenogenitaal syndroom)

Kinderen tot 18 jaar

Volgens het Kinderformularium van het NKFK: kinderen vanaf 1 jaar bij behandeling in de niet-acute fase 10-15 mg/m² lichaamsoppervlak/dag in 3 doses, hogere doseringen kunnen nodig zijn; kinderen < 1 jaar bij behandeling in de niet-acute fase aanvankelijk 5 mg in 1 dosis eenmalig, daarna 9 mg/dag in 3 doses gedurende 2 dagen, gevolgd door 3 mg/dag in 3 doses, maar niet lager dan 8-10 mg/m² lichaamsoppervlak/dag. Dosering individueel aanpassen op basis van kliniek en biochemie.

Volgens de fabrikanten: gewoon preparaat (tablet): 10-15 mg/m² lichaamsoppervlak/dag, doorgaans verdeeld over 3-4 doses. In geval van drie doses is de ochtenddosis 2× zo hoog als de middag- en avonddosis. Bij overmatige lichamelijke en/of geestelijke stress de dosering verhogen, vooral in de middag/avond. Bij ernstige stress (bv. ernstige infectie, hoge koorts, ernstig letsel, operatieve ingreep onder narcose): verhoog de dosis direct en vervang de orale toediening door parentale, bij voorkeur i.v.-toediening. Bij minder ernstige stress (bv. milde infectie, matige koorts, kleine operatieve procedure): verhoog de totale dagdosis tijdelijk met een factor 2 of 3.

Alkindi granulaat in capsule: 10-15 mg/m² lichaamsoppervlak/dag, verdeeld over 3 of 4 doses. Bij overmatige lichamelijke en/of geestelijke stress de dosering verhogen, vooral 's middags of 's avonds. Bij ernstige stress (bv. ernstige infectie, hoge koorts, ernstig letsel, operatieve ingreep onder narcose): verhoog de dosis direct en vervang de orale toediening door parentale, bij voorkeur i.v.-toediening. Bij minder ernstige stress (bv. milde infectie, matige koorts, kleine operatieve procedure): verhoog de totale dagdosis tijdelijk met een factor 2 of 3. Bij overschakelen van een conventioneel oraal hydrocortisonpreparaat op Alkindi: geef dezelfde totale dagdosis. De eerste week na overschakelen nauwlettend controleren op symptomen van bijnierinsufficiëntie.

Kinderen ≥ 12 jaar en volwassenen

Efmody capsule met gereguleerde afgifte: 10-15 mg/m² lichaamsoppervlak/dag voor kinderen ≥ 12 jaar die nog in de groei zijn en 15-25 mg/dag voor kinderen ≥ 12 jaar die volgroeid zijn en volwassenen. De dagdosis verdelen over 2 giften, waarbij ⅔-¾ van de dosering 's avonds vóór het slapengaan en de rest 's ochtends. Bij overmatige lichamelijke en/of geestelijke stress de dosering verhogen en/of aanvullend hydrocortison met directe afgifte toevoegen, vooral 's middags of 's avonds. Bij ernstige stress: verhoog de dosis direct en vervang de orale toediening door parentale, bij voorkeur i.v.-toediening. Bij minder ernstige stress: geef naast het gebruikelijke doseerschema van Efmody, aanvullend een preparaat met directe afgifte in dezelfde dagdosis, verdeeld over 3 doses (d.w.z. een verdubbelde totale dagdosis hydrocortison). Bij overschakelen van een conventioneel oraal hydrocortisonpreparaat op Efmody: geef dezelfde totale dagdosis, maar verdeel deze over 2 giften, waarbij ⅔-¾ van de dosering 's avonds vóór het slapengaan en de rest 's ochtends. Bij overschakelen van andere glucocorticoïden een geschikte conversiefactor gebruiken en de respons van de patiënt nauwlettend controleren. De begindosis is max. 40 mg/dag.

Overige indicaties (acute bijnierschorsinsufficiëntie, ernstige exacerbaties van astma of COPD, status asthmaticus en anafylactische reacties)

Volwassenen

Solu-Cortef: begindosis 100–500 mg i.m. of i.v., soms meer; zo nodig elke 2–6 uur herhalen. Als initiële behandeling van spoedgevallen is i.v.-injectie de meest gekozen methode; daarna een langer werkend inspuitbaar of oraal preparaat overwegen. In het algemeen een behandeling met hoge doses alleen voortzetten totdat de toestand van de patiënt is gestabiliseerd. Indien de behandeling met hoge doses langer dan 48–72 uur wordt voortgezet, hydrocortison bij voorkeur vervangen door een glucocorticoïd dat minder natriumretentie veroorzaakt (zoals methylprednisolon).

Bij een leveraandoening een dosisverlaging overwegen.

Kinderen

Dosering afhankelijk van ernst en reactie op de behandeling: minimaal 25 mg i.m. of i.v. per dag geven.

De laagst mogelijke dosis gebruiken en de dosering geleidelijk verminderen zodra dat mogelijk is.

Bij ouderen met een laag lichaamsgewicht kan een lagere dosis nodig zijn.

Verminderde nier- of leverfunctie: volgens de productinformatie van Efmody en Plenadren: bij een lichte tot matige nier- of leverfunctiestoornis is dosisaanpassing niet nodig; bij ernstige nier- of leverfunctiestoornis de klinische respons monitoren en zo nodig de dosis verlagen.

Bij gelijktijdig gebruik van een sterke CYP3A4-inductor of -remmer: overweeg dosisaanpassing van hydrocortison, zie ook rubriek Interacties.

Een volledige gemiste dosis van Alkindi alsnog zo snel mogelijk geven, evenals de volgende dosis op het gebruikelijke tijdstip; zelfs als dit betekent dat het kind twee doses tegelijk krijgt. Instrueer de ouder/verzorger om contact op te nemen met de arts als het kind het grootste deel van het granulaat in een dosis uitbraakt of uitspuugt; mogelijk moet een nieuwe dosis worden ingenomen om bijnierinsufficiëntie te voorkomen.

Toediening

Alkindi granulaat in capsule: de capsule voorzichtig openen en de inhoud ervan (granulaat) rechtstreeks op de tong van het kind strooien of op een lepel strooien en aan het kind geven. Een andere mogelijkheid is de inhoud van de capsule op een lepel met zacht voedsel strooien (zoals yoghurt of fruitpuree) en dan direct (binnen 5 min) toedienen. Geef het kind direct na toediening drinken, bv. water of (moeder)melk, zodat al het granulaat wordt doorgeslikt. Het granulaat niet aan vloeistof toevoegen (de bittere smaak wordt dan niet goed gemaskeerd). Niet toedienen via een nasogastrische sonde vanwege risico op verstopping van de sonde.
Efmody capsule mga: de ochtenddosis ten minste 1 uur vóór de maaltijd op een lege maag innemen en de avonddosis ten minste 2 uur na de laatste maaltijd van de dag innemen. De capsule heel innemen met water.
Gewoon preparaat (capsule/tablet): innemen met water, met óf zonder voedsel.
Plenadren tablet mga: na het opstaan ten minste 30 minuten vóór de inname van voedsel innemen, bij voorkeur rechtop en tussen 06.00 en 08.00 uur 's ochtends. De tablet heel innemen met een glas water. Bij meer dan één toediening per dag: de ochtenddosis volgens de instructie geven, latere doses kunnen met of zonder voedsel worden ingenomen.
I.v.-toediening: de duur is afhankelijk van de dosis en varieert van 30 s (bv. 100 mg) tot 10 min (bv. 500 mg of meer).

Bijwerkingen

Toediening in zacht weefsel, intralesionale en intra-articulaire toediening kan zowel systemische als lokale effecten veroorzaken.

Vocht- en elektrolytenevenwicht: natrium- en vochtretentie, hartfalen bij daarvoor gevoelige patiënten, kaliumverlies, hypokaliëmische alkalose, hypertensie.

Bewegingsapparaat: spierzwakte en spieratrofie (steroïdmyopathie), verergering van myasthenia gravis, osteoporose met kans op compressiefracturen van de wervels of pathologische fracturen, aseptische botnecrose (vooral van de femur- en humeruskoppen), peesruptuur (vooral van de Achillespees). Intra-articulaire toediening: na herhaalde injecties kan pijnloze destructie van het gewricht gelijkend op artropathie van Charcot optreden.

Maag-darmstelsel: ulcus pepticum met meer kans op bloeding en (gemaskeerde) perforatie, pancreatitis, ulceratieve oesofagitis, opgezette buik.

Huid: vertraagde wondgenezing, dunne kwetsbare huid, petechiën en ecchymose, erytheem (van het gelaat), toegenomen transpiratie, acne, allergische dermatitis, onderdrukte huidtest-reactie, hyper- of hypopigmentatie en atrofie op de plaats van injectie.

Hematologische effecten: erytro- en granulocytose, lymfo- en eosinopenie.

Neurologische effecten: intracraniële drukverhoging met papiloedeem (pseudotumor cerebri), vooral bij kinderen tijdens of kort na snelle onttrekking, convulsies, vertigo, hoofdpijn.

Endocriene effecten: menstruatiestoornissen, hirsutisme, Cushing-syndroom, belemmering van de groei bij kinderen, remming van hypothalamus-hypofyse-bijnierschorsas, met kans op bijnierschorsinsufficiëntie ten tijde van stress (zoals trauma, operatie en ziekte), verlaagde koolhydraattolerantie, waardoor latente diabetes mellitus manifest kan worden.

Oog: posterieur subcapsulair cataract, glaucoom, exoftalmie, wazig zien. Zeldzame gevallen van blindheid gepaard gaande met intralaesionale behandeling rondom het gezicht en hoofd.

Psychische reacties: stemmingsveranderingen, euforie, angst, depressie, toegenomen prikkelbaarheid, slapeloosheid, psychose.

Stofwisseling: negatieve stikstofbalans door eiwitafbraak, gewichtstoename, centripetale vetzucht (gelaat, romp), versterkt door toename van de eetlust (te beperken door dieetmaatregelen).

Overige: overgevoeligheidsreacties (waaronder angio-oedeem, urticaria en anafylaxie), hik. Reactie op de toedieningsplaats, steriel abces.

Bijwerkingen

Substitutietherapie

Zeer vaak (≥ 10%): vertigo, hoofdpijn. Diarree. Vermoeidheid.

Vaak (1-10%): acute bijnierinsufficiëntie. Veranderde eetlust, verhoogde nuchtere bloedglucosewaarde. Slapeloosheid, ongewone dromen, depressieve stemming, slaapstoornis. Duizeligheid, carpale-tunnelsyndroom, paresthesie. Bovenbuikpijn, misselijkheid. Acne, abnormale haargroei, jeuk, huiduitslag. Artralgie, myalgie, vermoeide spieren, pijn in ledematen. Asthenie. Gewichtstoename, stijging renine.

Verder zijn gemeld: euforie, manie, psychose met hallucinaties en delier. Gastro-enteritis. Hypokaliëmische alkalose. Na toediening aan prematuren is hypertrofische cardiomyopathie gemeld.

Bij volwassenen die vanaf de kindertijd voor congenitale bijnierhyperplasie zijn behandeld, zijn verminderde botmineraaldichtheid, meer botbreuken en groeivertraging opgetreden. Het is onduidelijk hoe dit zich verhoudt met de huidige behandelregimes van hydrocortison.

Algemeen

Overdosering over een langere periode kan leiden tot ongewenste werkingen die typisch zijn voor glucocorticoïden; deze worden hieronder vermeld. Bij een goed gedoseerde substitutietherapie is de kans op deze bijwerkingen gering.

Vocht- en elektrolytenevenwicht: natrium- en vochtretentie, hartfalen bij daarvoor gevoelige patiënten, kaliumverlies, hypokaliëmische alkalose, hypertensie, verhoogde calciumuitscheiding.

Bewegingsapparaat: spierzwakte en spieratrofie (steroïdmyopathie), osteoporose met kans op compressiefracturen van de wervels of pathologische fracturen, aseptische botnecrose (vooral van de femur- en humeruskoppen), peesruptuur (vooral van de Achillespees).

Maag-darmstelsel: ulcus pepticum met meer kans op bloeding en (gemaskeerde) perforatie, darmperforatie, pancreatitis, oesofagitis, gastritis, dyspepsie, misselijkheid, opgezette buik.

Huid: vertraagde wondgenezing, dunne kwetsbare huid, petechiën en ecchymose, rode striae, erytheem van het gezicht, toegenomen transpiratie, verminderde respons bij huidtesten, acne, allergische reacties zoals urticaria, een versnelde groei van Kaposi-sarcoom (waarschijnlijk reversibel).

Bloed en bloedvaten: erytrocytose, granulocytose, lymfo- en eosinopenie, trombo-embolie.

Neurologische effecten: intracraniële drukverhoging met papiloedeem (pseudotumor cerebri), vooral bij kinderen tijdens of kort na snelle onttrekking, convulsies, vertigo, hoofdpijn.

Endocriene effecten: menstruatiestoornis, erectiestoornis, hirsutisme, Cushingsyndroom, belemmering van de groei bij kinderen, remming van hypothalamus-hypofyse-bijnieras, met kans op bijnierschorsinsufficiëntie ten tijde van stress (zoals trauma, operatie en ziekte), verlaagde glucosetolerantie, waardoor latente diabetes mellitus manifest kan worden.

Oog: subcapsulaire lenscataracten, glaucoom, exoftalmie, centrale sereuze chorioretinopathie, wazig zien.

Psychische reacties: euforie, slapeloosheid, angst, stemmingswisselingen, persoonlijkheidsveranderingen, depressie, manie, psychose. Ook kunnen bestaande emotionele instabiliteit en psychotische neigingen verergeren. Psychische bijwerkingen treden met name op aan het begin van de behandeling en tijdens perioden van dosisaanpassing. Ook na staken van de behandeling met corticosteroïden zijn psychische effecten gemeld.

Stofwisseling: negatieve stikstofbalans door eiwitafbraak, gewichtstoename, centripetale vetzucht (gelaat, romp) en zeer zelden reversibele epidurale, mediastinale of epicardiale lipomatose, versterkt door toegenomen eetlust (te beperken door dieetmaatregelen).

Overige: verhoogde gevoeligheid voor infecties (vooral bij hoge dosering). Overgevoeligheid, anafylactische of anafylactoïde reacties. Zeer zelden overgevoeligheidsreacties die zich ontwikkelen tot shock.

Na langdurige therapie kan plotseling staken van de toediening van corticosteroïden een corticosteroïdonthoudingssyndroom tot gevolg hebben, met symptomen zoals anorexia, misselijkheid, braken, lethargie, hoofdpijn, koorts, myalgie, artralgie, schilfering van de huid, gewichtsverlies en hypotensie; eventuele bijnierschorsinsufficiëntie lijkt hierbij geen rol te spelen.

Interacties

Vaccinatie met levende virussen bij gebruik van een immunosuppressieve dosering is gecontra-indiceerd. Toediening van geïnactiveerde virus- of bacteriële vaccins is mogelijk niet effectief.
Enzyminductoren, zoals carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne en rifampicine, kunnen de werking van corticosteroïden verminderen. De interactie is alleen relevant bij behandeling langer dan twee weken. Zowel bij starten als bij staken van de enzyminductor de corticosteroïddosering zo nodig bijstellen.
Wees voorzichtig bij gelijktijdige toediening van CYP3A-remmers, waaronder cobicistat, omdat een toename van systemische bijwerkingen van het corticosteroïd kan optreden.
Oestrogenen kunnen het effect van corticosteroïden versterken.
De werking van zowel ciclosporine als corticosteroïden kan toenemen bij gelijktijdige toediening.
De respons op anticoagulantia kan veranderen, daarom de INR extra controleren.
Bij gelijktijdig gebruik van kaliumonttrekkende diuretica (zoals thiazide-diuretica) of amfotericine B is er meer kans op hypokaliëmie.
De toxische grens van digoxine kan eerder bereikt zijn.
Gelijktijdig gebruik met NSAID's leidt tot een additief ulcerogeen effect.
De behoefte aan insuline of orale bloedglucoseverlagende middelen bij diabetici kan toenemen.
De respons op somatropine kan verminderen; gelijktijdig gebruik van betamethason 0,3–0,45 mg/m² lichaamsoppervlak/dag vermijden.
De plasmaspiegel van isoniazide kan dalen.
De eliminatie van salicylaten kan worden versneld; bij het staken van de behandeling neemt de kans op salicylaatintoxicatie toe. Bij hypoprotrombinemie acetylsalicylzuur terughoudend toepassen in combinatie met corticosteroïden.
Het effect van cholinesteraseremmers bij myasthenia gravis kan afnemen.

Interacties

Bij substitutietherapie

Geneesmiddelen die CYP3A4 induceren kunnen de serumconcentratie van hydrocortison verlagen. Verhoging van de dosis hydrocortison kan nodig zijn bij gelijktijdig gebruik van: anti-epileptica (carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne, oxcarbazepine, primidon), antibiotica (rifabutine, rifampicine), antiretrovirale middelen (efavirenz, nevirapine) en kruidengeneesmiddelen (zoals sint-janskruid).
Geneesmiddelen die CYP3A4 remmen kunnen de serumconcentratie van hydrocortison verhogen. Verlaging van de dosis hydrocortison kan nodig zijn bij gelijktijdig gebruik van: antimycotica (itraconazol, ketoconazol, posaconazol, voriconazol), antibiotica (claritromycine, erytromycine), antiretrovirale middelen (ritonavir), grapefruit-/pompelmoessap en drop.

Bij farmacologische doses

Vaccinatie met levende of verzwakte virussen is gecontra-indiceerd bij gebruik van een immunosuppressieve dosering. Toediening van geïnactiveerde virus- of bacteriële vaccins is mogelijk niet effectief.
Enzyminductoren, zoals carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne, rifabutine en rifampicine, kunnen de plasmaconcentratie van corticosteroïden verlagen. De interactie is alleen relevant bij behandeling langer dan twee weken. Zowel bij starten als bij staken van de enzyminductor de corticosteroïddosering zo nodig bijstellen.
Wees voorzichtig bij gelijktijdige toediening van CYP3A4-remmers (bv. cobicistat, HIV-proteaseremmers, claritromycine, erytromycine, itraconazol, posaconazol, voriconazol, grapefruit-/pompelmoessap), omdat een toename van systemische bijwerkingen van het corticosteroïd kan optreden.
Wees voorzichtig bij combinatie met cyclofosfamide en tacrolimus.
Het effect van corticosteroïden kan gedurende 3–4 dagen verminderd zijn na behandeling met mifepriston.
Oestrogenen kunnen het effect van corticosteroïden versterken.
De respons op anticoagulantia kan veranderen, daarom de INR extra controleren.
De werking van zowel ciclosporine als corticosteroïden kan toenemen bij gelijktijdige toediening; convulsies zijn gemeld.
Bij gelijktijdig gebruik van kaliumonttrekkende diuretica (zoals thiazide-diuretica), amfotericine B, xanthinederivaten of β₂-agonisten is er meer kans op hypokaliëmie. Er zijn meldingen dat gelijktijdig gebruik van amfotericine B gevolgd werd door vergroting van het hart en congestief hartfalen.
De toxische grens van digoxine kan eerder worden bereikt.
Gelijktijdig gebruik met NSAID's kan leiden tot een additief ulcerogeen effect.
De behoefte aan insuline of orale bloedglucoseverlagende middelen bij diabetici kan toenemen.
De plasmaspiegel van isoniazide kan dalen.
De eliminatie van salicylaten kan worden versneld; bij het staken van de behandeling neemt de kans op salicylaatintoxicatie toe.
Bij gelijktijdig gebruik van hoge doses corticosteroïden en neuromusculaire blokkers is acute myopathie beschreven.
Het effect van cholinesteraseremmers bij myasthenia gravis kan afnemen.
Bij veranderingen in de schildklierstatus kan aanpassing van de corticosteroïddosering nodig zijn.

Zwangerschap

Betamethason passeert de placenta; de foetale serumconcentratie is ca. 30% van de maternale concentratie.

Teratogenese: Bij dieren in hoge doses schadelijk gebleken (schisis). Bij de mens geen duidelijke aanwijzingen voor schadelijkheid.

Farmacologisch effect: Bij chronisch gebruik van corticosteroïden in hogere doseringen is intra-uteriene groeivertraging beschreven. Chronisch gebruik in het 3^e trimester kan neonatale bijnierschorssuppressie veroorzaken; kenmerken hiervan zijn neonatale hypoglykemie, hypotensie, elektrolytverstoringen en verstoring van de immuunrespons. Na toediening van een korte kuur betamethason aan vrouwen met risico op een late vroeggeboorte, is meer kans op neonatale hypoglykemie aangetoond.

Advies: Kan worden gebruikt ter bevordering van longrijping bij de ongeborene, maar wordt voor de overige indicaties bij voorkeur vervangen door een corticosteroïd dat de placenta in mindere mate passeert. Niet toedienen aan zwangere vrouwen met (pre)eclampsie of placentaschade.

Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Zwangerschap

Hydrocortison passeert de placenta nauwelijks. De foetale serumconcentratie is ca. 10% van de maternale concentratie.

Teratogenese: Bij dieren in hoge doses schadelijk gebleken (schisis). Bij de mens geen duidelijke aanwijzingen voor schadelijkheid.

Farmacologisch effect: Bij chronisch gebruik van corticosteroïden in hogere doseringen is intra-uteriene groeivertraging beschreven. Chronisch gebruik in het 3^e trimester kan neonatale bijnierschorssuppressie veroorzaken; kenmerken hiervan zijn neonatale hypoglykemie, hypotensie, elektrolytverstoringen en verstoring van de immuunrespons. Bij substitutietherapie wordt geen neonatale bijnierschorssuppressie of intra-uteriene groeivertraging verwacht.

Advies: Kan worden gebruikt tijdens de zwangerschap, mits zo kort en zo laag mogelijk gedoseerd. Substitutietherapie dient tijdens de zwangerschap te worden voortgezet; controleer hierbij de dosering nauwgezet.

Vruchtbaarheid: Bij zowel mannen als vrouwen met verminderde vruchtbaarheid ten gevolge van congenitale bijnierhyperplasie kan de vruchtbaarheid tijdens de behandeling weer herstellen. Dit kan tot onverwachte zwangerschappen leiden. Informeer de patiënt hierover voor aanvang van de behandeling, zodat anticonceptie kan worden overwogen.

Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Onbekend.

Advies: Kortdurend gebruik is waarschijnlijk veilig. Vermijd langdurig gebruik vanwege het ontbreken van ervaring, de sterke werking en de hogere biologische beschikbaarheid.

Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja, in geringe mate. Hydrocortison is hetzelfde als het lichaamseigen cortisol, dat van nature voorkomt in de borstvoeding.

Advies: Kan waarschijnlijk veilig worden gebruikt. Bij gebruik van een hogere dosis corticosteroïd gedurende langere tijd, de groei en ontwikkeling van het kind extra controleren. Substitutietherapie kan worden toegepast.

Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Contra-indicaties

Systemische therapie

ulcus ventriculi en ulcus duodeni;
acute infectieuze processen, vooral virusinfecties en systemische schimmelinfecties;
tropische worminfecties;
zie ook de rubriek Interacties.

I.m.-toediening niet toepassen bij immuungemedieerde trombocytopenie.

Lokale therapie

infectie van de plaats van aandoening, bv. septische artritis ten gevolge van gonorroe of tuberculose;
bacteriëmie of systemische schimmelinfecties;
instabiliteit van het gewricht.

Contra-indicaties

Bij gebruik als substitutietherapie gelden geen contra-indicaties.

Bij overige indicaties

ulcus ventriculi of ulcus duodeni;
acute infectieuze processen, m.n. virusinfecties en systemische schimmelinfecties;
tropische worminfecties;
zie ook de rubriek Interacties.

Voor Solu-Cortef: intrathecale en epidurale toediening.

Waarschuwingen en voorzorgen

Controle: Bij langdurig gebruik (> 6 weken) periodiek oftalmologisch onderzoek uitvoeren, vanwege de kans op cataract en glaucoom.

Endocriene effecten: Langdurige behandeling kan resulteren in onderdrukking van de HPA-as (steroïdgeïnduceerde bijnierschorsinsufficiëntie), welke nog maanden na staken van de behandeling kan aanhouden. Om acute adrenale insufficiëntie te voorkomen, de corticosteroïdbehandeling altijd geleidelijk afbouwen, verspreid over weken of maanden naar gelang de dosis en de duur van de behandeling. Tussentijds optreden van ziekte, letsel of operaties gedurende langdurige behandeling vereist een tijdelijke dosisverhoging. Controle kan tot een jaar na staken van de langdurige therapie of behandeling met hoge doses corticosteroïden nodig zijn.

Immunosuppressieve effecten: Bij gebruik van glucocorticoïden bestaat een verhoogde gevoeligheid voor infectie met maskering van de klinische verschijnselen van infectie en ontsteking. Tevens kunnen latente infecties veroorzaakt door bijvoorbeeld Mycobacterium, Pneumocystis jiroveci, Strongyloides en Entamoeba histolytica manifest worden. Waterpokken en mazelen kunnen bij niet-immune patiënten een ernstiger en zelfs fataal beloop hebben; blootgestelde patiënten direct onder medische behandeling stellen. Het gebruik bij actieve tuberculose beperken tot die gevallen van fulminerende of gedissemineerde tuberculose en hierbij een adequaat tuberculostaticum geven. Bij latente tuberculose of bij tuberculinereactiviteit chemoprofylaxe geven tijdens langdurige behandeling.

Comorbiditeit: Gebruik glucocorticoïden terughoudend bij aspecifieke colitis ulcerosa, als de kans op een dreigende perforatie, abces of andere pyogene infectie bestaat. Wees ook terughoudend bij diverticulitis, recente darmanastomosen, peptisch ulcus in de voorgeschiedenis, eerder door glucocorticoïd teweeggebrachte myopathie, nierinsufficiëntie, diabetes mellitus, hypertensie, hartfalen, osteoporose, myasthenia gravis, epilepsie, psychiatrische voorgeschiedenis, glaucoom en oculaire herpes vanwege een mogelijke perforatie van de cornea. Bij hypothyroïdie en bij cirrose hebben glucocorticoïden een sterker effect. Wees voorzichtig bij (vermoedelijke) feochromocytoom, omdat feochromocytoomcrisis is gemeld na toediening van systemische corticosteroïden.

Anafylactische reacties zijn voorgekomen bij behandeling met parenterale glucocorticoïden. Daarom vóór toediening de aangewezen voorzorgsmaatregelen nemen, in het bijzonder wanneer de patiënt eerder allergisch reageerde op een geneesmiddel.

Bij ouderen is zorgvuldige observatie van belang omdat de gebruikelijke bijwerkingen (zoals osteoporose, hypertensie, hypokaliëmie, diabetes mellitus, gevoeligheid voor infecties en atrofie van de huid) bij hen tot levensbedreigende reacties kunnen leiden.

De groei en ontwikkeling van kinderen nauwlettend volgen bij langdurig gebruik van glucocorticoïden.

Intra-articulaire toediening: in sommige gevallen, met name bij herhaalde injecties, is na-controle door middel van röntgenfoto's aanbevolen. Het gewricht loopt het risico slechter te worden, daarom het gewricht niet te zwaar belasten bij symptomatische verbetering na intra-articulaire injectie. Een duidelijke toename van de pijn, gepaard met lokale zwelling, verdere beperking van de mobiliteit van het gewricht, koorts en malaise kan duiden op septische artritis. Bij bevestiging van de diagnose sepsis de lokale behandeling met glucocorticoïdinjecties onderbreken. Herhaalde injecties in ontstoken pezen vermijden in verband met de kans op peesruptuur.

Waarschuwingen en voorzorgen

Bij substitutietherapie

Acute bijnierschorsinsufficiëntie (met kans op levensbedreigende bijniercrisis) kan ontstaan als de dagelijkse dosering niet volstaat of in stress-situaties, omdat dan een verhoogde behoefte aan cortisol bestaat. In stress-situaties moet de dagelijkse vervangingsdosis tijdelijk worden verhoogd. Informeer de patiënt over het handelen in dergelijke omstandigheden en om direct medische hulp te zoeken bij een acute verslechtering; met name in het geval van gastro-enteritis, braken en/of diarree die leiden tot zowel vocht- en zoutverlies als tot ontoereikende absorptie van oraal hydrocortison. Symptomen van een naderende bijniercrisis zijn o.a.: moeheid, duizeligheid, misselijkheid, spierzwakte, buikpijn, diarree en concentratiestoornis.

Indien er sprake is van een ernstige stress-situatie (bv. ernstige infectie, hoge koorts, ernstig letsel, operatieve ingreep onder narcose), hydrocortison parenteraal toedienen op een locatie met reanimatiefaciliteiten, vanwege het risico op een bijniercrisis. Bij een kind dat braakt of zich acuut onwel voelt, direct starten met hydrocortison parenteraal.

Beoordeel de therapie op geleide van klinische parameters (zoals lichaamsgewicht, bloeddruk, energieniveau). Observeer nauwlettend op tekenen die dosisaanpassing noodzakelijk maken, waaronder verandering in de klinische status als gevolg van remissie of exacerbatie van de ziekte, verandering in elektrolyten (m.n. hypokaliëmie), de individuele respons op het middel en het effect van stress. Bij gebruik van Efmody de avonddosis beoordelen op basis van bloedonderzoek in de ochtend, en de ochtenddosis op basis van bloedonderzoek aan het begin van de middag.

Bij het wisselen van oraal hydrocortisonproduct (met name van een doorgeleverde bereiding naar een geregistreerd product, of bij doorgeleverde bereidingen onderling) kunnen instelproblemen ontstaan, soms zelfs resulterend in een levensbedreigende bijniercrisis. Controleer de patiënt tijdens het overschakelen.

Infecties zijn niet waarschijnlijker bij substitutietherapie, maar het risico ervan is groter (kans op bijniercrisis). Wees daarom alert op het ontstaan hiervan en start vroeg een stressdosering.

Wees bedacht op een mogelijke verstoring van de schildklierfunctie, omdat zowel hypo- als hyperthyroïdie de blootstelling aan hydrocortison kan beïnvloeden.

Potentieel ernstige psychische bijwerkingen zijn gemeld bij volwassenen die substitutiedoses kregen, meestal binnen enkele dagen of weken na aanvang van de behandeling. Laat de patiënt een arts raadplegen bij psychische symptomen, met name depressieve stemming of suïcidale ideatie.

Een verminderde botmineraaldichtheid kan ontstaan bij langdurige substitutietherapie met glucocorticoïden.

Controleer bij kinderen regelmatig de groei, bloeddruk en algeheel welzijn. Overmatige gewichtstoename met verminderde groeisnelheid of andere tekenen van het Cushingsyndroom wijzen op een overmatige vervanging van glucocorticoïden.

Bij adolescenten met congenitale bijnierhyperplasie kan versnelde geslachtsrijpheid optreden; bij tekenen hiervan, een dosisverhoging overwegen.

Voor vruchtbare mannen en vrouwen met congenitale bijnierhyperplasie: zie de rubriek Zwangerschap.

Bij gebruik van het granulaat (Alkindi) kan dit soms zichtbaar zijn in de ontlasting. Dit is normaal en komt doordat de kern van het granulaat, na afgifte van hydrocortison, niet wordt opgenomen door de darmen.

Preparaten met gereguleerde afgifte (Efmody, Plenadren) worden niet aanbevolen bij een verhoogde maag-darmmotiliteit (chronische diarree), vanwege de kans op een verminderde cortisolblootstelling. Monitor de klinische respons bij aandoeningen met een verminderde maag-darmmotiliteit en bij gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die de maaglediging en -motiliteit beïnvloeden.

Er zijn geen gegevens over de veiligheid en werkzaamheid van Efmody bij een leeftijd < 12 jaar of > 65 jaar. De veiligheid en werkzaamheid van Plenadren zijn niet vastgesteld bij kinderen < 18 jaar.

Bij farmacologische doses

Complicaties van de behandeling met glucocorticoïden zijn afhankelijk van de dosis en de behandelduur. Pas de behandeling aan de patiënt aan, incl. controle van gewicht, bloeddruk en elektrolyten. Bij chronisch gebruik van farmacologische doses glucocorticoïden is regelmatige oogheelkundige controle gewenst, vanwege het risico op cataract en glaucoom. Controleer patiënten met bestaande cardiovasculaire risicofactoren extra bij langdurig gebruik, wegens bijwerkingen op het cardiovasculaire systeem, zoals dyslipidemie en hypertensie.

Langdurige behandeling kan resulteren in onderdrukking van de HPA-as (steroïdgeïnduceerde bijnierschorsinsufficiëntie). Om acute adrenale insufficiëntie te voorkomen, de corticosteroïdbehandeling altijd geleidelijk afbouwen. Bij stress (operatie, trauma, infectie) tijdens en ook nog gedurende een halfjaar ná een langdurige behandeling, kan een tijdelijke dosisverhoging ofwel opnieuw behandelen met corticosteroïden noodzakelijk zijn.

Glucocorticoïden in hoge doses kunnen de gevoeligheid voor infecties verhogen en kunnen bepaalde symptomen van een infectie maskeren; tevens kan lokalisatie van een infectie moeilijk zijn. Bij bacteriële infecties zo mogelijk eerst de verwekker(s) bepalen en de infectie behandelen alvorens met de toediening van glucocorticoïden te beginnen. Waterpokken en mazelen kunnen bij niet-immune patiënten een ernstiger en zelfs fataal beloop hebben.

Comorbiditeit: vanwege meer kans op complicaties voorzichtig zijn bij: gastro-intestinaal ulcuslijden in de voorgeschiedenis, diverticulitis, colitis ulcerosa met een dreigende perforatie of met een pyogene infectie (zoals een abces), recente darmanastomosen, latente tuberculose, osteoporose, hypertensie, hartfalen, trombo-embolische aandoeningen, diabetes mellitus, corticosteroïdgeïnduceerde psychoses, leverfalen, nierinsufficiëntie, epilepsie, myasthenia gravis, glaucoom en oculaire herpes vanwege een mogelijke perforatie van de cornea. Wees voorzichtig bij (vermoedelijke) feochromocytoom, omdat feochromocytoomcrisis is gemeld na toediening van systemische corticosteroïden.

Ouderdom en een lage BMI zijn risicofactoren voor veelvoorkomende bijwerkingen van glucocorticoïden, zoals osteoporose, atrofie van de huid, diabetes mellitus, hypertensie en een verhoogde gevoeligheid voor infecties.

De groei en ontwikkeling van kinderen nauwlettend volgen bij langdurig gebruik, in verband met de groeiremmende werking van corticosteroïden.

Na toediening aan prematuren is hypertrofische cardiomyopathie gemeld. Daarom een passende diagnostische beoordeling en bewaking van de hartfunctie en -structuur uitvoeren.

Anafylactische reacties zijn voorgekomen bij behandeling met parenterale glucocorticoïden. Daarom vóór toediening de aangewezen voorzorgsmaatregelen nemen, in het bijzonder wanneer de patiënt eerder allergisch reageerde op een geneesmiddel.

I.m.-injectie niet toepassen bij immuungemedieerde trombocytopenie.

Overdosering

Zie voor symptomen en behandeling vergiftigingen.info.

Overdosering

Symptomen

Bij langdurige overdosering o.a.: gewichtstoename, hoge bloeddruk en slaapstoornissen.

Zie voor meer symptomen en behandeling de monografie corticosteroïden op vergiftigingen.info.

Eigenschappen

Corticosteroïd met vooral glucocorticoïde werking; het mineralocorticoïde effect is te verwaarlozen. In 'Chronodose' is betamethason aanwezig in de vorm van dinatriumfosfaat (een snel oplosbare ester) en acetaat (dat veel trager oplost).

'Chronodose': bij intrabursale toediening bij bursitis treedt de werking in binnen een paar uur. Bij intra-articulaire toediening bij reumatoïde artritis en osteoartritis treedt de werking binnen 2–4 uur in en houdt 1–4 weken aan.

Kinetische gegevens

T _max	i.m. 60 min.
Metabolisering	vnl. in de lever.
Eliminatie	met de urine en feces.
T _1/2el	> 5 uur; biologische halfwaardetijd (hypothalamus-hypofyse-bijnier-as-suppressie) = 36–54 uur.

Uitleg afkortingen

F	biologische beschikbaarheid (fractie van de dosis die in de systemische circulatie verschijnt)
T _max	tijdsduur tot maximale bloedspiegel na toediening
V _d	verdelingsvolume (fictief volume waarin een geneesmiddel zich verdeelt over het lichaam)
T _1/2	plasmahalfwaardetijd (tijd die nodig is om een bepaalde plasmaconcentratie te halveren)
T _1/2el	plasmahalfwaardetijd in de eliminatiefase, terminale halfwaardetijd

Eigenschappen

Hydrocortison is een glucocorticoïde en de synthetische vorm van het hormoon cortisol dat door de bijnierschors wordt afgescheiden. Het heeft zowel glucocorticoïde als mineralocorticoïde eigenschappen. De maximale farmacologische werkzaamheid van glucocorticoïden wordt later bereikt dan de piekserumspiegel.

Kinetische gegevens

F	oraal > 95% (gewone tablet), ca. 87% (Alkindi granulaat). De biologische beschikbaarheid van de Plenadren tablet mga is 20% lager in vergelijking met de gewone tablet die 3×/dag wordt ingenomen.
T _max	i.m. ca. 30–60 min; oraal ca. 1 uur; Efmody capsule mga: nuchter 4,5 uur, na voedselinname (een vetrijke maaltijd 30 min vóór toediening) 6,75 uur.
V _d	ca. 0,3–0,6 l/kg.
Eiwitbinding	≥ 90%.
Metabolisering	in de lever en in perifeer weefsel via 11β-HSD type 1 en 2 (tot o.a. tetrahydrocortison en tetrahydrocortisol) en CYP3A4 (tot 6β-hydroxycortisol).
Eliminatie	vnl. met de urine als metabolieten.
Overig	Hydrocortison is dialyseerbaar.
T _1/2el	1-3 uur.
Overig	Biologische halfwaardetijd = 8–12 uur.

Uitleg afkortingen

F	biologische beschikbaarheid (fractie van de dosis die in de systemische circulatie verschijnt)
T _max	tijdsduur tot maximale bloedspiegel na toediening
V _d	verdelingsvolume (fictief volume waarin een geneesmiddel zich verdeelt over het lichaam)
T _1/2	plasmahalfwaardetijd (tijd die nodig is om een bepaalde plasmaconcentratie te halveren)
T _1/2el	plasmahalfwaardetijd in de eliminatiefase, terminale halfwaardetijd

betamethason (systemisch)

hydrocortison (systemisch)

Samenstelling

Celestone (als 3 mg di-Na-fosfaat + 2,7 mg acetaat) Organon Pharma BV

Uitleg symbolen

Samenstelling

Acecort ACE Pharmaceuticals bv

Alkindi Diurnal Europe bv

Efmody Diurnal Europe bv

Hydrocortison FNA Formularium der Nederlandse Apothekers

Hydrocortison Diverse fabrikanten

Plenadren Takeda Nederland bv

Solu-Cortef (als Na-succinaat) Pfizer bv

Uitleg symbolen

Advies

Advies

Indicaties

Lokale therapie

Gerelateerde informatie

Indicaties

Oraal

Parenteraal/injectievloeistof

Gerelateerde informatie

Doseringen

In het algemeen

Volwassenen

Dreigende vroeggeboorte of lage lecithine-sfingomyelineratio

Volwassenen

Bursitis

Volwassenen

Tendinitis, myositis, fibrositis, tendosynovitis, peritendinitis en peri-articulaire ontstekingsaandoeningen

Volwassenen

Reumatoïde artritis en osteoartritis

Volwassenen

Diverse dermatologische aandoeningen

Volwassenen

Inflammatoire voetaandoeningen

Volwassenen

Kinderen

Toediening

Doseringen

Bijnierschorsinsufficiëntie

Volwassenen

Kinderen tot 18 jaar

Congenitale bijnierhyperplasie (adrenogenitaal syndroom)

Kinderen tot 18 jaar

Kinderen ≥ 12 jaar en volwassenen

Overige indicaties (acute bijnierschorsinsufficiëntie, ernstige exacerbaties van astma of COPD, status asthmaticus en anafylactische reacties)

Volwassenen

Kinderen

Toediening

Bijwerkingen

Bijwerkingen

Substitutietherapie

Algemeen

Interacties

Interacties

Bij substitutietherapie

Bij farmacologische doses

Zwangerschap

Zwangerschap

Lactatie

Lactatie

Contra-indicaties

Systemische therapie

Lokale therapie

Contra-indicaties

Bij overige indicaties

Waarschuwingen en voorzorgen

Waarschuwingen en voorzorgen

Bij substitutietherapie

Bij farmacologische doses

Overdosering

Overdosering

Symptomen

Eigenschappen

Kinetische gegevens

Uitleg afkortingen

Eigenschappen

Kinetische gegevens