indifferente middelen

Werking

De groep indifferente middelen bestaat uit bases die als zodanig of als vehiculum/basis voor werkzame stoffen kunnen worden gebruikt. Van de indifferente middelen die in bovenstaande tabel staan vermeld (indifferente (vette) crème, (vette) zalf en gel) is een preparaattekst opgenomen, omdat deze basispreparaten ook als zodanig worden toegepast.

Werkingsmechanisme

Bij het toepassen van indifferente middelen bij bepaalde huidaandoeningen wordt gebruik gemaakt van de fysische eigenschappen van de basis.

Eigenschappen en werking van de diverse bases:

Oplossingen (solutiones)

• zijn oplossingen in water, alcohol, propyleenglycol etc.;
• bevatten water en/of alcohol dat door verdamping een indrogende, verkoelende en jeukstillende werking heeft.

Schudsels (lotiones)

• zijn suspensies van fijn verdeelde vaste stoffen in vloeistoffen (meestal water, soms gemengd met alcohol en propyleenglycol);
• bevatten water en/of alcohol dat door verdamping een indrogende, verkoelende en jeukstillende werking heeft;
• laten na verdamping van water en alcohol een laagje fijn verdeeld poeder (o.a. zinkoxide) op de huid achter. Deze geven een fysische oppervlaktevergroting van de huid waardoor de afvoer van warmte en water wordt bevorderd;
• zijn zeer geschikt bij aandoeningen op grote oppervlakken van de intacte huid gepaard gaande met jeuk;
• bv. Zinkoxideschudsel (alcoholisch) FNA; zie verder zinkoxide (cutaan).

Smeersels (linimenta)

• zijn vloeibare emulsies (meestal o/w) voor cutaan gebruik;
• smeren sneller in bij grotere huidgedeelten in vergelijking met een crème of een zalf;
• bv. Lanettesmeersel FNA, Cetomacrogolsmeersel FNA:
  • zijn vloeibare o/w-emulsies met een hoog watergehalte;
  • gebruikt als vehiculum voor werkzame stoffen voor de behandeling van aandoeningen van de behaarde (hoofd)huid.

Gels

• zijn (hydrofiele) vloeistoffen (oplossingen) verdikt tot een halfvaste consistentie (hydrogels);
• bevatten water en/of alcohol dat door verdamping een indrogende, verkoelende en jeukstillende werking heeft;
• zie verder indifferente gel.

Crèmes (o/w)

• zijn mengsels van water en vetten waaraan een emulgator is toegevoegd. Het zijn emulsies waarbij het water de buitenste fase vormt en een kleine hoeveelheid vet in de binnenste fase is opgenomen;
• werken neutraal op een droge en natte huid;
• zie verder indifferente vette crème.

Vette crèmes

• zijn crèmes die een deel vaseline bevatten;
• dekken, afhankelijk van het percentage vaseline, de droge huid af waardoor de huid minder water verliest via verdamping. De huid raakt daardoor vanuit de dermis weer gehydrateerd;
• zie verder indifferente vette crème.

'Zalven' (w/o) en vette zalven

• 'Zalven' : ruim gedefinieerde praktijkterm met in de regel een vastere consistentie dan een crème; onderverdeling in:
  • zalven: mengsels van water en vetten, die vettiger aanvoelen en vaak dikker zijn dan crèmes, bv. Koelzalf FNA en Waterhoudende zalf FNA;
  • vette zalven: in de regel watervrije preparaten die grotendeels uit paraffine en vaseline bestaan;
  • emulgerende zalven: meestal vette zalven die door de aanwezigheid van relatief veel emulgator op een vochtige huid hechten en met water afwasbaar zijn, bv. Cetomacrogol- en Lanettezalf FNA.
• werking van zalven:
  • dekken de droge huid af, afhankelijk van het percentage vaseline, waardoor de huid minder water verliest via verdamping. De huid raakt daardoor vanuit de dermis weer gehydrateerd;
  • de waterbevattende verkoelende 'zalven' (w/o) werken tevens verkoelend door verdamping van de waterfase uit de 'zalf' direct na aanbrengen. De vette bestanddelen blijven achter op de huid.
• zie verder indifferente (vette) zalf.

Pasta's

• Stijve pasta's; hebben een stevige consistentie, bevatten ≥ 50% (fijn verdeelde) vaste stof in een vette fase, bv. Zinkoxidepasta FNA;
• Weke pasta's; hebben een wekere consistentie, bevatten veel vaste stof en kunnen ook vloeistoffen bevatten, bv. Zinkoxidesmeersel FNA, Zinkoxidekalkwaterzalf (ZOK-zalf) FNA;
• geven een fysische oppervlaktevergroting van de huid waardoor de afvoer van warmte en water wordt bevorderd;
• zie verder zinkoxide (cutaan).

Effect

Oplossingen, (hydro)gels, schudsels

• indrogend;
• verkoelend;
• jeukstillend.

Crèmes (o/w), smeersels

• verzachtend;
• beschermend.

Vette crèmes, 'zalven' (w/o) en vette zalven

• (sterke) hydratie van de droge huid;
• afdekkend;
• verzachtend;
• beschermend;
• verkoelend (waterbevattende 'zalven').

Pasta's (met zinkoxide)

• indrogend;
• beschermend;
• afdekkend (zinkoxidepasta);
• verkoelend (ZOK-zalf).

Basispreparaten: toepassing en effect bij verschillende huidcondities

Voor de werking van een dermatologisch preparaat kan de keuze van de basis van even groot belang zijn als de keuze van de toegevoegde werkzame stof. De keuze van de basis dient afgestemd te zijn op de conditie van de huid. Onderstaande tabel gaat uit van de conditie van de huid en kan als een richtlijn dienen voor de keus van een bepaalde toedieningsvorm.

• ¹ Verschillende basispreparaten met zinkoxide worden ook wel als basis/vehiculum gebruikt; ze zijn daarom hier voor de volledigheid genoemd. Zie verder zinkoxide (cutaan) en de groepstekst Adstringentia.
• ² Bases die alleen als vehiculum voor werkzame stoffen worden gebruikt.

Typerende bijwerkingen

Relatief frequent

• irritatie door aanwezige hulpstoffen, veelal propyleenglycol (branderig en prikkelend gevoel); met name bij toepassing onder occlusie (huidplooien), open of beschadigde huid;
• overgevoeligheid voor aanwezige hulpstoffen (zoals propyleenglycol, wolvet, sorbinezuur);
• (Hydro)gel: droge huid bij toepassing op een neutrale (niet natte) huid.

Overig

Indifferente middelen worden veelal volledig vergoed vanuit de basisverzekering en er worden geen afleverkosten in rekening gebracht door de apotheek.

Kosten

Vergelijken

indifferente middelen vergelijken met een andere geneesmiddelgroep.

Zie ook

Indicaties

• aambeien
• constitutioneel eczeem
• contacteczeem
• jeuk
• psoriasis

Bronnen

1. 1 KNMP. Kennisbank. Dermatica en basispreparaten in het FNA. Geraadpleegd mei 2019, via kennisbank.knmp.nl, inloggen nodig.